Patsy Adam Smith, ’The Anzac’adlı eserinde 25 Nisan 1915 tarihinde Anzakların Çanakkale’ye yaptığı ilk çıkarma günü, Yarbay Mustafa Kemal’in oynadığı rol ile ilgili olarak şöyle demektedir;
Çanakkale Savaşlarında Türk savunma sistemi Alman Komutan Liman Von Sanders tarafından hazırlanmıştı. O müttefikler tarafından ilk çıkarmanın Saros Körfezi’ne yapılacağını düşündü ve bu düşünceden hareketle bir savaş planı hazırladı. Liman Paşa, Yarbay Mustafa Kemal komu-tasında yedek kuvvet olarak tutulan 19. Tümeni de Bigali Bölgesi’ne konuşlandırdı. Yarbay Mustafa Kemal ise Liman Von Sanders’in aksine Çanakkale’de ilk çıkarmanın Arıbur-nu bölgesine yapılacağı tahmininde bulundu ve buna göre Türk Ordusu’nun bir savunma sistemi hazırlamasını istedi (Smith, 1978: 69).
25 Nisan 1915 günü sabahı, Anzaklar ilk çıkarma yap-tıkları zaman umulmadık bir durumla karşılaştı. Anzaklar o gün bütün güçleriyle Anburnu’nda bayıra tırmanmak için çalıştılarsa da Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki Türk topçusunun ağır ateşi altında hiç ilerleyemeden yerlerinde çakılı kaldı. Bu ilk günün sonunda Anzaklar ağır kayıplar verdi. Şöyle ki Anzaklardan 16.000 kişi karaya ayak bastı ve bunların 2.000 kişisi öldü. (Smith, 1978: 70).
Christopher Pugsley, ’The Anzak Experience’ adlı eserinde Arıburnu muharebelerinde Mustafa Kemal ile ilgili olarak şöyle bahseder;
Gelibolu yarımadasında Liman Von Sanders’in komutası altında yedek olarak bekletilen 19. Tümen’in başında Yarbay Mustafa Kemal vardı. Anzakların Arıburnu’ndan karaya çıkabileceğini tahmin eden tek komutan Yarbay Mustafa Kemal idi.
Çünkü o Balkan Savaşları sırasında bu bölgede görev yapmış ve bölgenin topografik yapısını çok iyi analiz etmişti (Pugsley, 2004: 80).
25 Nisan sabahı Anzaklar Arıburnu’ndan karaya çıktı. Bu olay karşısında Bigali Bölgesi’nde Liman Von Sanders komu-tasında yedek bekletilen Yarbay Mustafa Kemal’in emrinde-ki 19. Tümen, Anzaklara karşı harekete geçmek istediyse de Liman Von Sanders böyle bir harekete izin vermedi. Bunun üzerine Yarbay Mustafa Kemal durumun vehametini bildiği için Liman Von Sanders Paşa’dan izin almadan emrindeki yedek bekleyen 19. Tümeni Anzaklara karşı savaşmak üze-re Bigali’den Kemalyeri’ne getirdi. Burada Yarbay Mustafa Kemal’in amacı bu savaş için kritik bir nokta olan Kocaçimen Tepe’si ile Conkbayırı’nı Anzaklara teslim etmemekti. İşte bu amaçla Yarbay Mustafa Kemal, sabah saat 10.00’da emrindeki 57. Alay’ın 2. Taburu’na Anzaklara karşı saldırı emri vererek Anzakları denize kadar sürdü ve onları deniz kenarına hapsetti, işte bu muharebeden sonra alt düzey komutanlar Yarbay Mustafa Kemal’in yetenek ve önsezisini konuşmaya başladılar (Pugsley, 2004: 87).
Hem Anzak Koyu’nda hem de Helles Burnu’nda Türkler Anzaklara karşı yetenek ve savaş kabiliyetlerini bir kez daha gösterdi. Onlar savaşın önemini ve savaştaki kendi rollerini çok iyi bildiklerinden arkadan yedek kuvvetler gelinceye kadar siperlerde tüfek ve el bombası kullanmada tüm maharetlerini göstererek Anzakların ilerlemesine engel oldular (Pugsley, 2004: 81).
