Editör: Ali Öncü
Sosyal medyada dolaşan “Vicdan, Tanrı’nın tatlı bir fısıltısı” sözünün çok anlamlı olduğunu belirten Mahir Yeşildal, “Her zaman tatlı bir fısıltı değil ama vicdan kişinin içinde var olan bir şey. Ahlak, davranışlara yansıyan yönüdür, ahlak eğer kişinin dış ilişkileri ve dış işleriyle sorumlu bir kavramsa vicdan da daha ziyade kişinin iç işleriyle iç dünyasıyla alakalıdır. Normalde vicdan kavramı kişinin kendi iç dünyasında yaptığı hareketlerin kendi değerlerine, dünya görüşüne ya da evrensel ahlak yasalarına uygun olup olmadığını test eden ve kişiyi doğru yönde karar alma konusunda yönlendiren bir pusuladır. Vicdanla ilgili önemli metaforlardan biri de kişinin iç pusulası derler. Mekanik bir tanım olduğu için her pusula gibi onun da şaşma ihtimali var” diye konuştu.
SOSYAL VE BİREYSEL VİCDAN BİRBİRİNDEN FARKLI MI
İki tür vicdan olduğunu ve her ikisinin de birbirinden farklı olduğuna vurgu yapan Yeşildal, şunları söyledi:
“Bir sosyal vicdan, bir de kişinin bireysel vicdanı, buna bazı kaynaklarda çekirdek vicdan deniyor. Sosyal ve bireysel vicdan ayrımı şurada çok önemli: İkinci dünya savaşında Enola Gay uçağıyla Hiroşima’ya bomba atan pilot, 92 yaşında öldü. O tarihten sonra 60 yıl yaşadı, o 60 yıl boyunca her verdiği röportajda vicdanının çok rahat olduğunu söylüyordu oysa bombayı attı ve Hiroşima’nın 600 metre kadar üstünde bomba infilak etti. Sabah 08:00 sularında insanlar işe gidiyordu. Yaklaşık 65 bin kişi ki bunlardan çok büyük bir bölümü dışardayken yanarak can verdiler ve bu bombayı atan pilot ömrünün sonuna kadar vicdanen çok rahat ve müsterih olduğunu söyledi.”
SOSYAL VİCDAN
Bu durum az önceki vicdan tanımıyla çelişkili bir durum gibi görünüyor ama aslında öyle değil. Sosyal vicdan biraz da toplumsal normlarla belirlenen ve aslında daha sahte olan bir vicdandır. Biraz daha sekülerdir. Mesela Suriyeli mülteciler konusunda herkes vicdanını çok sızladığını onlara üzüldüğünü söyler ama hiç kimse kredi kartı ekstresinin binde biri kadar ya da maaşının on binde biri kadar bir katkıyı yapmayı aklından geçirmez. Bu sosyal vicdan ya da İsrail’le ülke olarak aramız kötü olur kola içmeyiz. Her içtiğimiz kolanın Filistinli Müslüman kardeşlerimize bir kurşun olarak döndüğü gibi saçma sapan bir düşünce ile aslında o sosyal vicdanı besleyen bir şey yaparız. Tabi sosyal vicdan her zaman böyle değildir ama seküler yönü çok güçlü bir yapıdır, biraz daha tribünlere oynar ve kişinin içsel dünyasıyla bağlantısı zayıftır.
ÇEKİRDEK VİCDAN NE ANLAMA GELİR?
Çekirdek vicdan böyle değil, mesela Hiroşima’ya bomba atan bir pilot tek tek 65 bin kişiyi öldürebilir miydi ve yakarak öldürebilir miydi? Sanırım öldüremezdi. Çok ulvi ve yüce bir amaca inanmış olsa bile muhtemelen 100-200 kişiden sonra o kendi içsel mekanizması, büyük bir patoloji yoksa onu bir yerde durdururdu. Dolayısıyla bu yönüyle sosyal vicdan toplumsal vicdan aslında çoğu noktada koca bir balon ama iç vicdan öyle değil. Yani kişinin çekirdek vicdanı öyle değil.”
