Düzensizlik ve toplumsal çözülme, tarih boyunca felsefi ve sosyolojik açıdan pek çok kez ele alınmıştır. Francis Bacon'un insan zihninin yanılgılarını açıklayan "idoller" kavramı, bugün Türkiye'de yaşanan ekonomik ve toplumsal sorunları anlamak için de oldukça isabetli bir mercek sunabilir.
İdoller ve Gerçeklik Algısı Bacon, düşünce sistemimizi saptıran dört temel idolden söz eder:
1. Kabile İdolleri (Idola Tribu): İnsan doğasından kaynaklanan yanılgılar.
2. Mağara İdolleri (Idola Specus): Bireyin kendi deneyimleri ve önyargılarından doğan yanılgılar.
3. Çarşı/Pazar İdolleri (Idola Fori): Dilin ve toplumsal etkileşimin neden olduğu yanılgılar.
4. Tiyatro İdolleri (Idola Theatri): Otoriteler, ideolojiler ve yanlış bilim anlayışlarından kaynaklanan hatalar.
Bu idolleri günümüz Türkiye’sinde yaşanan sorunlara uyarladığımızda, toplumsal ve ekonomik çözülmeyi daha iyi kavrayabiliriz.
1. Kabile İdolleri: Enflasyon, Pahalılık ve Liyakatsizlik İnsan zihni, olaylar arasında gerçekten var olmayan bağlantılar kurmaya yatkındır. Bugün ekonomide yaşanan pahalılık ve enflasyon, "bir dış gücün manipülasyonu" olarak yorumlanırken, sorunun asıl nedenleri olan plansız ekonomi yönetimi, liyakatsizlik ve kaynakların verimsiz kullanımı göz ardı ediliyor. Kabile idollerine kapılan bir zihin, neden-sonuç ilişkisini irrasyonel şekilde kurarak yanlış politikaları destekleyebilir.
2. Mağara İdolleri: Değerler Krizi ve Toplumsal Bunalım Bireylerin kısıtlı deneyimleri ve algıları, geneli kavramakta engel olabilir. Bugün Türkiye’deki toplumsal krizler - boşanma oranlarının artışı, kadın cinayetleri, mafyanın ve çetelerin düzen unsurlarının içine sızması - bireylerin dar perspektiflerinden kaynaklanan değer yitimiyle de bağlantılıdır. Toplum, belirli gruplara karşı duygusal tepkiler geliştirirken, geneldeki değişimi görmezden geliyor.
3. Çarşı/Pazar İdolleri: Sığınmacı Krizi ve Adalet Sorunları Dildeki hatalı çerçeveler, gerçekleri çarpıtarak algıyı manipüle eder. "Sığınmacı sorunu" olarak adlandırılan mesele, yalnızca göçmenlerin varlığına indirgeniyor, ancak meselenin kök nedenleri - yetersiz planlama, sosyo-ekonomik adaptasyon eksikliği - tartışma dışı bırakılıyor. Adalet sisteminde gecikmeler ve çifte standartlar, hukukun istikrarsız bir algı yaratmasına neden oluyor.
4. Tiyatro İdolleri: Hukuk ve Anayasa Krizleri İdeolojik dogmalar ve sınırsız otoriteye duyulan güven, hukuk sisteminin değişkenliğini ve belirsizliğini artırıyor. Anayasa tartışmaları, sınırlı grupların güdümünde ilerlerken, toplumun geneli hukukun istikrarına dair kaygı duyuyor. Siyasal partiler arasındaki sert çatışmalar, "tek doğru" anlayışı yaratırken, çözüme yönelik kolektif akıl gelişmesini engelliyor.
Sonuç: Gerçeği Algılamak ve Yeniden Yapılandırmak Francis Bacon’un idoller kuramı, bugün Türkiye’deki düzensizlik ve çözülmeyi anlamamıza yardımcı olabilir. Enflasyon, hukuk krizleri, toplumsal yozlaşma ve güven eksikliği gibi sorunların çözümü, yanlış idollerle hareket etmeyi bırakmak ve gerçek nedenleri tespit etmekten geçiyor. O halde, çözüm önce zihinlerimizde başlamalı, gerçeği idollerden arındırmakla mümkün olabilir.
