Türkiye’yi tamamen değiştiren müdahale sonrasında;
650 bin kişi gözaltına alındı,
1 milyon 683 bin kişi fişlendi,
50 kişi idam edildi,
171 kişinin ‘işkenceden öldüğü’ belgelendi.
Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı.
30 bin kişi siyasal sığınmacı olarak yurt dışına kaçmak zorunda kaldı.
388 bin kişiye pasaport verilmedi.
Yargılanan gazeteciler toplam 3 bin 315 yıl 6 ay hapse mahkûm oldu.
12 EYLÜL NASIL BAŞLADI?
TBMM''nin 22 Mart 1980''de ilk turunu yaptığı Cumhurbaşkanlığı seçimini, 114 tur oylama yaptığı halde darbe gününe kadar sonuçlandıramamasının da etkili olduğu süreçte birçok cinayet işlendi.
Gazeteci Abdi İpekçi,
Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul,
DİSK ve Maden-İş Sendikası Genel Başkanı Kemal Türkler,
MHP Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak,
Eski Başbakan Nihat Erim,
Adalet Partisi İstanbul Milletvekili İlhan Egemen Darendelioğlu,
CHP İstanbul Milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu,
MHP Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı Ali Rıza Altınok ile eşi ve kızının öldürülmesi gibi çok sayıdaki siyasi cinayet, generallerin gerekçeleri olarak tarihe geçti.
6 Eylül''de Konya''da düzenlenen "Kudüs Mitingi" de darbe yönetimi tarafından "şeriatçı girişim" olarak gösterilmişti.
Askeri darbenin hazırlıkları, Haziran 1980''den itibaren Genelkurmay Karargahı''nda yapılmaya başlandı.
Kod adı "Bayrak Harekâtı" olan darbe, ilk olarak bütün ordu komutanlarına gönderilen emirle 11 Temmuz saat 04.00''te hayata geçirilmek istendi ancak 2 Temmuz''da Süleyman Demirel''in başbakanlığındaki hükümetin güvenoyu almasıyla plan ertelendi.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi olarak tarihe geçen 12 Eylül 1980 Darbesi''nin başladığı, cuma günü saat 03.59''da TRT radyosunun İstiklal Marşı ve sonrasında anons yapılmadan, Harbiye Marşı''nın çalınmasıyla anlaşıldı.
Marşın bitiminde Genelkurmay ve Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzasıyla yayımlanan Milli Güvenlik Konseyi''nin bir numaralı bildirisi okunmaya başlandı. Bu bildiriyi 5 bildiri daha izledi. Milli Güvenlik Konseyi''nin bildirileri aracılığıyla, gözaltı süreleri 90 güne çıkarıldı. Adil yargılanma hakkı tamamen kaldırılarak Sıkıyönetim Komutanlıklarınca Sıkıyönetim Mahkemeleri kuruldu.
"KAYBOLAN DEVLET OTORİTESİNİ YENİDEN TESİS ETMEK..."
Türk demokrasisine darbe yapıldığının en resmi açıklaması ve gerekçesi ise dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren tarafından duyuruldu.
Evren, darbenin gerekçesini, "... Kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi sağlam temeller üzerine oturtmak, kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek için yönetime el koymak zorunda kalmıştır." ifadeleriyle anlatmıştı.
Darbenin Evren dışındaki uygulayıcıları ise
Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin,
Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya,
Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve
Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun''dan oluşan komuta kademesiydi.
SİYASİLER SÜRGÜNE GÖNDERİLDİ
12 Eylül Darbesi ile Süleyman Demirel''in başbakanı olduğu hükümet görevden alındı, TBMM feshedildi. 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı askeri dönem başladı.
Cuntacılar, 13 generali ülke genelinde ilan ettikleri 13 sıkıyönetim bölgesine komutan olarak atarken Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetleri de durduruldu.
Siyasi partileri de lağveden askeri yönetim, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit''i Hamzakoy''a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş''i ise Uzunada''ya sürgüne gönderdi. Siyasi yasaklar geldi.
Darbeye liderlik eden 5 generalin oluşturduğu Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele aldı. Eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülent Ulusu''ya kurdurulan hükümet, 21 Eylül''de göreve başladı.
Darbenin ardından geçen 3 yıl içinde önemli kanunların tamamına yakını değiştirildi ve askeri yönetimin belirlediği Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasa, yapılan "güdümlü" referandumla yüzde 92''lik "Evet" oyu aldı.
Halk oylamasında, Kenan Evren cumhurbaşkanı seçilirken askeri yönetim üyelerinin ömür boyu yargılanmasını engelleyen geçici 15. madde, 2010''daki Anayasa değişikliği referandumuna kadar yürürlükte kaldı.
Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleşti.
İlk olarak sol görüşlü Necdet Adalı, ardından ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980''ta idama mahkum edildi.
