ABD’de ekonomik devlet yahut economic statecraft olarak adlandırılan, Trump ya da benzer politik eğilimlerden bağımsız işleyen, ağırlıkla Pentagon’un modere ettiği dış ticarette askeri stratejik korumacılık gayretleri söz konusudur. Bu gayretler temel savunma endüstrisine ve başta deniz askeri gücün ekonomik caydırıcılığına odaklanmaktadır. Askeri manada genel olarak, hasımların saldırganlığını caydırmak için ABD’nin teknolojik ve yenilikçi kapasitesini genişletmek ve korumak hedeflenmektedir.
ABD’de ekonomi ve ulusal güvenlik eşleşmesine dair gayretlerde dikkat çekicidir. Gayretlerin merkezinde, ekonomi ve ulusal güvenlik etkileşiminin; özel sektörce destekli, özel sektör kapsamlı işbirliğiyle yürütülme düşüncesi bulunmaktadır. ABD’de ekonomik liberalizm öylesine güçlüdür ki, devletin en çekirdek işlevlerinde dahi özel sektörle işbirliği aranan temel değer ve işlevdir.
Covid-19 küresel salgını, yol açtığı tedarik/lojistik kesintileri, ABD ekonomi-ulusal güvenlik eşleşme parametrelerini hareketlendirmiştir. O. Doğu’da vekâlet savaşlarının küresel ticari akışla Körfez’deki yüksek likidite depolarının ABD Hazine-hisse senedi yatırımlarına yönelimini tehdit etmesi, ekonomi-finans ve ulusal güvenlik eşleşme meselelerini çeşitlendirmiştir.
Büyük ekonomik güçte (ABD) aşınma, büyük rakiplerine karşı teknolojik ve jeopolitik parçalanmaya açıklık kazanımı nettir. ABD’de gümrük tarife ya da dış ticarette karar/aktivasyon arttıkça, diğer devletlerin “devletçi tepkimesini” tetiklemekte, politika paradoksuna yol açmakta, ABD liberal düzen tezlerinin altını boşaltmaktadır. Ve tüm bu; ABD yüksek borçluyken, Trump ABD kurumsal kapasitesini ağır tahrip etmişken, AB ile tarihi ittifak sarsılırken devrededir.
Rusya-Ukrayna savaşı, ABD ekonomik yaptırımlarının gücü ve ederini, daha önemlisi, kendine dönüşlülük potansiyelini sorgulatmıştır. 1945-90’da yıllık ortalama 13,5 ekonomik yaptırım uygulanmışken 1990-2005’te rakam 53,5’tur. Yani, yaptırım sayısı artmakta ama ne küreselleşmede düşüş bu derecededir ne de ABD ekonomik yaptırım gücünü takan vardır! Çin, daha önemlisi ABD ayrıca şunu gördü; Rusya’ya uygulanan muazzam ekonomik yaptırımları geçin, 600-700 milyar USD’sine el konuldu ama bu Rusya’yı Ukrayna işgalinden alıkoymadı. ABD, ekonomik çökertme tehdit silahının geçersizleştiğinin farkındaydı. Çin’in ekonomik gücünün baskınlaşması da keza, ekonomi-ulusal güvenlik eşleşmesini keskinleştirmiştir.
Bunlardan ayrı, ABD’de orta-sınıfın başta eğitimi ve niteliği, ülke alt-yapı yatırımlarının, uzun vadeli stratejik sektör tedariklerinin sürdürülebilirliği sorgulanmaya başlanmıştır. Hatta ABD’de büyüme-istihdam artış eşleşmesinde yabancı işçi bileşimi pay artmaktadır! Doğal felaket, siber güvenlik, tarımda tıkanıklıklar, banka batıkları, lojistik hatlarla ve teknolojik yapısının ani değişimi sair nedenden türlü kesintiler, liman / kamyoncu sorunu sair ekonomik güvenlik problem frekansı artmıştır. Ülke yenilikçi-yüksek teknolojik kapasitesini teknik/mühendislik manada koruma, başka ülkelerce kolayca kopyalanamaması, çip sair stratejik üretimlerin dışarıya kayması sorgulanmaya başlanmıştır.
Ekonomi ve ulusal güvenlik artan etkileşiminin yönetimi, bu konuda politika geliştirme ve güncelleme yetenekleri de baskı altındadır. Sadece ABD Başkanlığında değil, politik perakendeciliğin aslî olduğu Kongre’de de işleyiş tıkanıktır. Ekonomi ulusal güvenlik eşleşmesinde uzun dönem gerekleri okuma zorlukları, bu okumaların güçlü özel sektör lobiciliğine diktesi öyle kolay değildir. Özel sektör de zorda; yaratıcı olacak, geleceği öngörecek, kendi çıkarını devlet çıkarıyla telif ederken en yüksek verimlikle kârlılığı gözetecektir! Üniversite ve Think Thank’lerin objektivitesinde muazzam düşüş bahse eklenmeli. Güncel siyasi kararlar, bu kurumların 1960-70’lerdeki gibi nispî kaliteli çıktılarıyla beslenememektedir.
Kamu hizmeti sürekli güncellenmeli! Bu, devlet yönetiminde son derece derinlemesine etkisi olan kalıptan. Kamu hizmetini güncelleyemeyen devlet yıkılır. ABD’de ekonomi-ulusal güvenlik artan etkileşimine dair idari tepkime nedir? Şunu ikaz edelim; ABD’de sadece ihracat kontrol kılavuzu 50’den 250 sayfaya çıkmış. Tedarik zincir yönetimini geçtik, ihracattaki kontroller de çok sıkılaşmış halde. Kamu hizmetinde her bir güncelleme, ağır ağdalı bürokratik genleşme demek. Her bir bürokratik genleşme güçleşen ve maliyetli hale gelen ticaret, düşen rekabet gücü, kaçan yatırım.
Burada kastedilen kamu hizmetinin kurumsal yapılanmasında güncelleme. Ağustos 2022'de Başkan J. Biden, yarı iletken çip üretimini yurt dışından ülkeye çekmek için 52 milyar USD’lik teşvik ve yatırım tahsisli Amerika için Yarı İletken Üretiminde Faydalı Teşvik Fonu'nu imzaladı. Ekim 2022'de ABD Ticaret Bakanlığı, Çin'in yapay zekâ, gelişmiş askeri teknoloji veya yarı iletken çip ithalini yasaklayan bir dizi ihracat kısıtlaması kararlaştırdı.
ABD Ulusal İstihbarat Direktörlüğü, “Ekonomik Güvenlik ve Gelişen Teknoloji Ofisi” kurdu. 2024 Savunma Yetki Yasası İki görev gücü tesis ettirdi; "Ekonomik Zorlamaya Karşı Koyma Görev Gücü". Diğeri “Ulusal Savunma Ekonomik Rekabet Araştırma Konseyi”. “Deniz Ekonomik Caydırıcılık Yürütme Konseyi” fasla eklenmeli. Önemli akademik tartışma ve özel sektör işbirliği dahil kritik öneriler burada yapılmakta. Öneriler arasında ekonomik genelkurmay başkanlığı tesisi dahi bulunmakta! Örnekler çoğaltılabilirdir.
Çin üretimi çim biçme makinesi ABD’ye gelse askeri olarak yıkıcı olmayabilir! Ya vinç? ABD’deki liman ya da kritik tesis vinçlerin %80’ini Çinli tek bir üretici tedarik etmekte! Üstelik devlet işletmecisi ZPMC! ABD’de elleçlenen yük %80’ini dijital olarak izleyebilmekte! Nedir askeri olan yahut ekonomi-ulusal güvenlik etkileşim kapsamındaki? Trump ve ekibince alüminyum ya da çelik gümrük tarifeleri artırılırken ABD ulusal güvenliği ifade edildi. Yarım ağız ama göz ardı edilecek gibi değil. Vakıanın altı ne tamamen boş ne de Trump’ın gümrük tarife karar düzenleyici etki analizleri Trump ve de-organize ekibine bırakılacak gibi değil.
Gümrük tarife değişikliklerinin ABD’de borsaları adeta çökmeyi zorlaması, tahvillerde sert satışlar, satış kaynaklarının Hazine yönetiminde stratejik parametreleri baskılaması ortadadır. Bunlar finansal diye okunabilecek ve yönetilebilecek gelişmeler. Peki ya ekonomi-ulusal güvenlik etkileşimine dair potansiyeller? Bunlar daha hacimli ve kalıcı etkide temel denebilecek politik kararları gerektirir.
Askeri temellerin teknoloji ve yenilikçi kapasiteyle giderek daha sıkı fıkı hale gelmesi, Pentagon’un başta Çin gümrük tarifeleri işleyişe keskin ve ağır şüpheci bakışlar atmasına yol açmaktadır. Pentagon sadece bakmamakta, yeniden tertiplenme ve teşkilatlanma hazırlıklarındadır. Bu hazırlıkların derinlemesine politik ve kurumsal çıktıları olacak ve bu çıktılar Trump’dan ayrıştırılmalıdır.
Trump, gümrük tarife oranlarını değiştirirken, kelime tam manasıyla çuvallamıştır. Değil jeopolitik beceri, daha ticari ve ekonomik işleyişi güven veren işleyişte tutmada işi berbat etmiştir. Trump’ın tarife güncellemeleri; enflasyonu indirmeyi, tüketici refahını, üretimde kesintisizlik ve maliyet yönetimini, kamu gelirlerini güvenli ve güçlü kılmayı zorlaştırmıştır. Hal böyleyken, Trump’dan jeopolitik sahada ekonomi- ulusal güvenlik etkileşiminde beceri ya da başarı beklemek naifliktir.
Netice; yine de ABD yönetiminde, ekonomi – ulusal güvenlik etkileşimine dair politika ve kurumsal kapasite geliştirme konusunda hareketlilik nettir. Pentagon, askeri temellerdeki yenilikçi ve yüksek teknolojik parametreleri denetim altına alma, koruma, sürdürülebilir kılma konusunda gayretli ve hazırlıktadır. Bu gayret ve hazırlıkların, Trump’ın gümrük tarife curcunasından ayrık, derli toplu, kademeli devreye girmeleri, ABD özel sektörüyle sıkı işbirliğiyle koordineli makul beklentidendir.
