Telkari, gümüşün el ile özel olarak işlenerek süsleme sanatıdır. Ülkemizde en çok Mardin’in Midyat ilçesi ve Ankara’nın Beypazarı ilçesinde günümüzde yaygın olarak yapılmaktadır. Bu süsleme sanatı Beypazarına ahilik ile kazandırılmıştır. son 40 – 50 yıldır beypazarın da bu zanaat ile uğraşan 100 ü aşkın küçük atölyeler bulunmaktadır. Telkari sabır ve incelik isteyen bir sanattır ki tam bir el emeği göz nurudur. Ustalar gümüş madenini potada eritip işlemden geçirerek yaptığı iki ya da daha fazla ince teli birbiriyle bağlayıp şekil verilerek bir sanat eseri ortaya çıkarır.
TELKARİ SANATI İLE NELER YAPILIR?
Bu işçilik daha çok takı ve aksesuarlarda kullanılır.Bayanlar için tam bir zerafet ve güzellik abidesi olan bu takılar çok tercih edilir. Bayanlar için kolye, küpe, bileklik, broş, yüzük, halhal, künye yapılırken; erkekler için künye, bileklik, yüzük ve tespihler de bu sanat kullanılır. Ev aksesuarlarında da bu işçilik kullanılır. Tepsiler, kemerler, silah ve bıçak kabzalarında, mücevher kutusu, fotoğraf çerçeveleri, anahtarlık, kibritlik, vazo, gondol, şekerlik, masa üstü isimlikler de ve pek çok eşya üzerinde telkari sanatı yapılmaktadır. Yüzyıllar öncesine dayanan bu sanat günümüzde ustaların yeni nesillere aktarılmak üzere yetiştirilecek yeni ustalar bulamamasıyla unutulmaya mahkum gibi görünmektedir.
TELKARI YAPIM AŞAMALARI
– Tel Çekme: Ham halde bulunan gümüş madenini ya da hurdaya çıkmış gümüşler potada eritilerek ince teller halinde dökülür. Bu incelik silindirlerden geçirilerek 70, 60 ve hatta 40 mikrona kadar indirilir.
– Model Hazırlama: Tasarlanacak ürün önce ana hatlarıyla bir kağıt üzerine çizilir. Ürünün ana iskeletini oluşturacak parça dikkate alınarak hangi kısmında kaç mikron inceliğinde tel kullanılacağı, içinin kısımlarının hangi desenlerle doldurulacağı belirlenip taslak üzerine yazılır.
– Tavlama: Haddelerden ve silindirlerden çekilerek inceltilen ve bükülen tel hızlıca esnekliğini kaybedip sertleşir ve. Bu tellerin yumuşaklığının tekrar kazandırılması için ısıtılarak tavlanması gerekir. Ürünlerin işlenme aşamasında bu işlem sık sık yapılır.
– Kesim: Tasarlanan ürüne göre gerekli bütün teller belirlenen incelik ve uzunluklara göre kesilerek hazırlanır.
– Şekil verme: Dış çerçevesi kesilmiş parçaları çizilmiş olan taslak üzerine yerleştirilerek şekillendirilme işlemine başlanır ve belirli yerlerden kaynakla yapılarak birleştirilir. Sonra teller yerleştirilerek çerçeve tamamlanmış olur. Çerçevenin içindeki boşluklara işin tekniğine uygun daha ince tellerle sıkıştırılır, gerekli yerlerden lehimleme yapılır. Böylece içleri doldurularak hazırlanan parçaların her birine bükülerek şekil verilir. Parçalar ara bağlantılarla birleştirilerek bir arya getirilir.
– Ayrıntıların Yapımı: Telkaride ürün oluşturulurken ana parçaları birleştirmede ve süslemede çeşitli parçacıklar kullanılır.
– Birleştirme ve kaynak: Telkari ürününün tamamı telden oluşturulur. Bunun için bir ürün yüzlerce parçadan bükülerek ve birleştirilerek oluşturulur. Bu birleşim kaynak yapılarak yada lehimleme ile yapılır.
– Ağartma: Yapılan telkari ürünü son şeklini aldığı zaman kaynak, ısıtma ve diğer işlemler nedeniyle telkari kirlenmiş ve kararmış durumdadır. Telkarinin doğal parlak rengini alması için ağartma uygulanır.
