Teleskop, 1608 yılında Hans Lippershey (Hollandalı gözlük üreticisi) tarafından icat edilmiş, 1609 yılında Galileo Galilei tarafından ilk defa, gökyüzü gözlemleri yapmakta kullanılmıştır. Bu mercekli bir telekop idi. Teleskopların asıl amacı yıldızlardan gelen ışığı toplamaktır. Toplanan bu ışık verileri sayesinde yıldızın, daha doğrusu gökcisminin uzaklığı, kütlesi, yaşı..vb hesaplanabilir. Bu tabi çok kolay bir işlem değildir. Uzun süren gözlemler gerekebilir. Teleskop kullanımı için en uygun ortam temiz bir gökyüzü ve şehir ışıklarından mümkün olabildiğince uzakta olan yerdir. Zaten yaz tatillerinde, akşam sahilden bakınca çok sayıda yıldız görmemizin sebebi de budur. Temiz ve şehir ışıklarından uzak bir yerde daha çok yıldız görülebilir. Hubble uzay teleskobunun atmosfer dışında gözlem yapmasının bir sebebi de budur, atmosferimizdeki kir, toz, bulut, şehir ışıklarından arındırılmış bir gözleme imkan verir.
Teleskoplar genel olarak 5 çeşittir. Optik Teleskoplar, Radyo Teleskopları, X-ışın Teleskopları, Morötesi Teleskopları, Kızılötesi Teleskopları. Buna belki de uzay teleskopları başlığını da eklemek gerekir. Optik teleskoplar da kendi içinde üçe ayrılır: Mercekli teleskop (kırıcı teleskop), aynalı teleskop (yansıtıcı teleskop) ve Katadyoftrik (hem aynalı hem mercekli) Teleskop. Biz bu makalede daha çok optik teleskopları konuşacağız. Teleskoptan dünyadaki cisimlere bakınca görüntülerin ters olarak durduğunu farkedersiniz. Bu sizi endişeye düşürmesin çünkü bu normaldir. Teleskoplar görüntüyü ters olarak verirler. Amacı yıldızların ışığını toplamak olduğu için bunun bir önemi yoktur çünkü.
Teleskopun gücü, topladığı ışık miktarıyla orantılıdır. Teleskopun objektif çapı büyüdükçe ışık toplama kabiliyeti artar. Mesela, 50 mm çaplı bir teleskop 5 mm çaplı gözbebeğine oranla (50/5)² veya 100 kat daha çok ışık toplar. Kaliforniya'daki Palomar Dağında bulunan Hale Teleskopu objektif çapı 5 metredir. Bu teleskop göze nazaran bir milyon kat ışık toplar. Ülkemizdin en büyük teleskobu, Antalya Saklıkent TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG)’ndeki 150 cm aynalı teleskoptur. İkinci büyük teleskop ise, 122 cm çaplı olup 2010 yılında Çanakkale Üniv. Ulupınar Gözlemevi’nde kurulmuştur. Erzurum Palandöken Dağı (3175 m) ve çevresindeki Karakaya Tepeleri'nde (3170 m) ise dünyanın 4. ve ülkemizin de en büyük teleskobu için çalışmalar devam etmektedir. Bu teleskop 3.5 m çapında olacak şekilde planlanmaktadır. Bu arada ülkemiz bu tür gözlemler için dünyanın en iyi bölgelerindendir, açık gün sayısı çok fazladır.
Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük teleskopu Cherenkov HESS II 'dir. Büyüklüğü yaklaşık iki tenis korduna denk gelen 600 ton ağırlığındaki bu teleskop, Namibya başkenti Windhoek’in 100 km batısındaki bir arazidedir. 28 metre uzunluğunda aynası bulunan teleskop, kozmik ışınları incelemektedir. Sadece bu teleskop ile 12 ülkeden 170’ten fazla bilim insanı görev yapmaktadır. 2012 yılında hizmete giren bu teleskoptan önceki en büyük teleskop ile Kanarya Adaları'nda bulunan, 10.4 m. çaplı Gran Telescopio Canarias'tı. Teknoloji çok hızlı ilerlediği için dünyanın ve ülkemizin en büyük teleskopları her zaman değişecek gibi görünüyor.
Profesyonel astronomlar aynalı teleskopları kullanırlar. Bu tür teleskopların ışığı çok daha iyi topladığı ve daha büyük çaplarda olduğu görülür. Mercekli teleskoplarda mercek çapı arttıkça maliyetler çok fazla artmaktadır. Aynalı teleskoplarda maliyet/performans oranı, merceklilere göre çok daha iyidir. Daha büyük çap, daha çok gökcismine ulaşmak anlamına gelir.
Eğer amatör çapta bu işle ilgilenmeyi düşünüyorsanız size güzel bir haber. Gelişen teknoloji ile artık evinize çok ekonomik bir teleskop alabilme şansına sahipsiniz. 20. yüzyılın başlarında insanlar kendi teleskoplarını kendileri yaparlardı. Mercekli teleskobun icadı Galileo Galilei dir. Aynalı teleskobu ilk yapan ise Isaac Newton'dur. O yuzden günümüzde bile aynalı teleskoplara Newton Teleskobu denmektedir.
Amatör bir gözlemci iseniz ve nereden başladığınızı bilmiyorsanız işte önerimiz: Samanyolunu tarayın, Gezegenleri ve Ay'ı gözleyin, Messier kataloğundaki cisimleri tek tek inceleyin. Charles Messier 1700'lü yıllarda çok sayıda gökcismini kendi ismiyle kataloglamıştır ve günümüzde bu katalog hala kullanılmaktadır. Bunun yanında bulunduğunuz bölgedeki astronomi toplulukları ile irtibata geçebilirsiniz. Bazı üniversiteler, astronomi gözlem gezileri düzenlemektedir, bu etkinliklere katılarak şahane yeni bilgiler edinebilirsiniz.
