28 Mayıs seçimi öncesi siyaset gündeminin en kritik konusu Suriyeliler. Gidecekler mi kalacaklar mı?
Aslında her iki taraf da göndereceğini söylüyor. Ancak arada ciddi farklar var.
Erdoğan, 1 milyonunu ‘gönüllü’ geri göndereceğiz diyor. Kılıçdaroğlu ise Özdağ etkisiyle tamamı gidecek hem de ‘gerekirse zorla’ diyor.
Peki Suriyelileri nasıl gönderebiliriz? Hukuki bütün şartların oluştuğunu ve Esad yönetiminin varlığını resmi olarak kabul ettiğimizi varsayarak bir yol haritası çıkarmak gerekiyor.
En son söylemem gerekeni en başta söylüyorum. Suriyelileri göndermek sınırdan geçen Suriyelileri durdurmakla başlar. Sınır güvenliği şart. Ottowa Sözleşmesi’nden çekilerek sınırlar yeniden yüksek güvenlikli hale getirilmelidir. Aksi takdirde süreç kısır bir döngüye girecektir.
Süreç başladığında yani geçici koruma artık sonlandırıldığında sığınmacılara dönüş için bir süre tanınması gerekecektir. Bununla birlikte önce ‘gönüllü olarak’ kendilerinden ülkeyi terk etmeleri istenmeli ‘gerekirse zorla’ sürecine daha sonra geçilmelidir.
Ancak burada Esad yönetimi tarafından affedilmeyen ve can güvenliği sağlanamayacak olan kişiler göz önünde bulundurulmalı, muhalif gruplara veya bireylere uluslararası korumaya başvuru hakkı tanınması gerekecektir.
Bu süreçte sığınmacılara sağlanacak idari ve sosyal haklar belirlenmeli; sağlık, eğitim, barınma gibi evrensel hakların devamı için tedbirler alınmalıdır.
Geçiş sürecinde gönüllü ve kaçakların geri gönderilmesine öncelik tanınmalı, gönüllülerin geri dönüşü Suriye ve Türk hükümeti tarafından teşvik edilmelidir. Burada gönüllü geri dönenlere eğitimlerine göre Suriye’de, Suriye yönetimi tarafından memuriyet hakkı tanınması, üretim için tarım arazisi verilmesi, konut edinme hakkı gibi birtakım pozitif ayrımcılık yapılabilir.
Kaçakların gönderilmesine dair ise şehirlerde büyük bir operasyon ağı düzenlemek gerekecektir. İşte burada devreye ‘gerekirse zorla’ kısmı girecektir.
Türkiye’de eğitim gören geçici koruma statüsündekilerin diploma denkliği ile ilgili Suriye yönetimiyle anlaşmalar da yapılmalı ve bu anlamda ortaya çıkabilecek mağduriyetlerin önüne geçilmelidir.
Geri gönderme aşaması içerisinde en sık yaşanabilecek durumlardan bir tanesi de Suriyelilerle yapılan formalite evlilikler olacaktır. Ülkede kalmak için bu yönteme başvuranların artacağı düşünülerek ek kanun çıkarılmalı ve bunun önüne geçilmelidir.
Yine bu süreç içerisinde Göç İdaresi Başkanlığı’nın iş yükü çok ağır olacaktır. Personel sayısının artırılmasının yanı sıra iş yükünün de hafifletilmesi adına vize muafiyeti uygulamasının kaldırılması ve ülkelere göre düzenlemeler yapılması gerekecektir.
Geri dönüş süreci her şeyden öte ‘insan onuruna yaraşır’ şartlar içinde olmalıdır. ‘Gerekirse zorla’ kısmı bile insani duyguları barındırarak olmalıdır. Bu süreç Stalin’leşmeden tamamlanmalıdır. Tren vagonlarına doldurarak göndermek, kamyon kasasına yüklemek gayrıinsanidir.
Buradan sonraki süreç ise tamamen istasyon ve çıkış kamplarının belirlenmesi, yol güzergahları ve tercihleri ile alınacak güvenlik önlemleri kısmıdır. Bu kısmı sizlerle yazımın 2. bölümünde yarın paylaşacağım.
