İtalyan mutfağının temel taşlarından biri olan spagetti, aslında Çin mutfağından esinlenilmiştir. Marco Polo’nun 13. yüzyılda Asya’dan getirdiği makarna benzeri yiyecekler, spagettilerin kökenine dayanır. Ancak, İtalyanlar bu ince hamur şeritlerini daha da geliştirip bugün bildiğimiz haline getirmiştir. Orta Çağ’da İtalya’da popülerleşen spagetti, zamanla ülkenin en önemli yemeklerinden biri haline geldi ve dünyanın dört bir yanına yayıldı.
Spagetti kelimesi, İtalyanca "spago" kelimesinden türetilmiştir ve bu kelimenin anlamı “ip” veya “kordon”dur. "Spagetti" kelimesi ise, “küçük ip” anlamına gelir. Spagettinin ince ve uzun yapısı, bu ismi almasındaki ana nedenlerden biridir. Bu kelime zamanla tüm dünyada kullanılır hale gelmiş ve spagetti, evrensel bir yemek haline gelmiştir. Makarnanın bu türüne verilen isim, sadece İtalya ile sınırlı kalmamıştır.
Spagettiler genellikle sert durum buğdayından yapılır, çünkü buğdayın bu çeşidi, pişirme sırasında formunu koruyarak spagettilerin dağılmamasını sağlar. Durum buğdayı, yüksek protein ve gluten içeriği sayesinde spagettinin elastik bir yapıya sahip olmasına olanak tanır. Bu özellik, spagettiyi diğer makarna türlerinden ayırır ve ona kendine has bir dokusal yapı kazandırır. Ayrıca, bu buğday çeşidi, spagettinin lezzetini de artıran önemli bir faktördür.
Dünya makarna üretiminin en büyük kısmı İtalya tarafından yapılır. İtalya, yılda yaklaşık 3.5 milyon ton makarna üretmektedir ve bu miktarın önemli bir bölümü spagetti olarak üretilir. İtalyanlar kişi başına yılda yaklaşık 23 kilogram makarna tüketirler, bu da spagetti dahil olmak üzere makarnanın İtalyan kültüründeki önemini gösterir. Bu rakamlar, İtalya’nın dünya çapında bir makarna üretim merkezi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
Spagettiyi sosla ilk kez birleştiren tarifler 18. yüzyıla kadar uzanır. İlk tarifler, genellikle tereyağı veya peynir gibi basit malzemelerle hazırlanırdı. Ancak zamanla domates sosu, spagettinin vazgeçilmez bir bileşeni haline geldi. 19. yüzyılda Napoli'de domates yetiştiriciliğinin artmasıyla domates sosu, spagettiyle yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı. Bugün, domates soslu spagetti en popüler tariflerden biridir.
Spagettiyi çatalla yemek bir beceri gerektirir. Genellikle, İtalyanlar spagettiyi çatalla düzgün bir şekilde çevirebilmek için küçük pratikler yapar. Çatalın ucu tabakta dairesel hareketlerle döndürülerek spagetti sarılır. Bu, spagettilerin düzgünce toplanmasını sağlar ve yemeyi kolaylaştırır. Spagettiyi kesmek veya kaşık kullanmak İtalya’da genellikle uygun görülmez ve kültürel açıdan önemli bir yemek adabı olarak kabul edilir.
Dünyanın en uzun spagettisi 2010 yılında Polonya’nın Gdynia kentinde üretildi. 2010’da Guinness Dünya Rekorları'na giren bu devasa spagetti, 3.776 metre uzunluğundaydı. Dev bir tencerede pişirilen bu spagetti, hem rekor kırmak hem de bir yemek festivali için yapıldı. Spagetti üretim süreci, bir makarna makinesi tarafından yapıldı ve etkinliğe katılanlar, bu uzun spagettiden tadımlık aldı.
Spagettiyi mükemmel pişirmenin sırrı “al dente” kıvamıdır. İtalyanlar, spagettinin hafif sert, ama çiğ olmayan bir dokuya sahip olmasını tercih ederler. "Al dente", İtalyanca’da “dişe gelir” anlamına gelir ve spagetti pişirilirken biraz diriliğini koruduğu noktayı ifade eder. Bu, spagettinin sosla buluştuğunda dağılmasını önler ve her lokmada daha iyi bir doku sağlar. Ayrıca, al dente spagetti daha yavaş sindirilir, bu da daha uzun süre tok hissetmenizi sağlar.
Spagetti Western filmleri, adını bu ünlü yiyecekten alır. 1960'larda İtalyan yönetmenler tarafından çekilen düşük bütçeli Western filmlerine "Spaghetti Western" adı verilmiştir. Bu filmler, genellikle ABD yerine İtalya ve İspanya’da çekilmiş ve Clint Eastwood gibi ünlü oyuncuların kariyerine katkıda bulunmuştur. Spagetti Western’ler, Hollywood'dan farklı bir bakış açısı sunarak, kovboy filmlerine yeni bir soluk getirmiştir.
Spagetti’nin uluslararası bir günü bile var! Her yıl 4 Ocak, “Dünya Spagetti Günü” olarak kutlanır. Bu özel gün, spagetti severlerin bir araya gelerek bu lezzetli yiyeceği kutlamalarına olanak tanır. İnsanlar, farklı soslar ve tariflerle spagetti pişirip sevdikleriyle paylaşarak bu günü kutlarlar. Restoranlar da genellikle Dünya Spagetti Günü’ne özel menüler hazırlar ve çeşitli etkinlikler düzenlerler.
Spagetti yalnızca domates sosuyla değil, pek çok farklı sosla servis edilebilir. Spagetti Carbonara, Alfredo, Aglio e Olio gibi popüler soslar, bu makarna türünün farklı tatlarla nasıl uyum sağlayabileceğini gösterir. Hangi sosla servis edilirse edilsin, spagetti sade bir makarna olmasına rağmen, sosun tadını en iyi şekilde alacak şekilde tasarlanmıştır. Özellikle İtalyan mutfağında her spagetti tarifinin kendine özgü bir sosu bulunur.
Spagettiyi elle yiyen topluluklar bile var! Etiyopya’da “Injera” adı verilen yassı bir ekmek ile spagetti ve diğer makarnalar elle yenir. Etiyopya, İtalya'nın kısa süreli işgaline uğradığı için İtalyan mutfağı bu ülkede kalıcı bir iz bırakmıştır. Bugün bile Etiyopya mutfağında spagetti ve makarna yemekleri oldukça popülerdir. Geleneksel olarak elle yenen yemekler arasında spagetti de yer alır ve bu kültürel çeşitlilik yemeğin evrensel popülaritesini gösterir.
Spagetti, hazır paketlerde ilk kez Amerika’da satılmaya başlandı. 19. yüzyılın sonlarına doğru İtalyan göçmenler Amerika’ya spagettiyi tanıttı ve bu makarna türü hızlıca Amerikan mutfağına entegre oldu. İlk ticari spagetti paketleri 1920’lerde satılmaya başlandı ve zamanla market raflarının vazgeçilmezi oldu. Spagetti’nin raf ömrünün uzun olması, onu Amerikan aileleri arasında popüler kılan bir etken oldu. Bugün, ABD’de yılda milyonlarca paket spagetti satılmaktadır.
Spagetti kabı, bir zamanlar statü sembolüydü. Orta Çağ’da İtalyan aristokratlar, şık porselen spagetti tabaklarına sahip olmanın bir zenginlik göstergesi olduğuna inanırlardı. Bu tabaklar, genellikle el yapımı olup değerli taşlar ve altın süslemelerle donatılırdı. Şatafatlı sofralar kurmak, bu dönemde zenginlerin ne kadar varlıklı olduğunu göstermek için kullanılan bir yöntemdi. Günümüzde ise spagetti, dünyanın her köşesinde sade tabaklarda servis edilebilen bir yemek haline gelmiştir.
Spagetti tarlası şakası, televizyon tarihinin en ünlü şakalarından biridir. 1957’de BBC, 1 Nisan’da spagettinin ağaçlarda yetiştiğini gösteren sahte bir belgesel yayınladı. Bu belgeselde, İsviçreli çiftçilerin “spagetti hasadı” yaptığı gösteriliyordu. İzleyiciler, bu şakanın gerçek olduğuna inanarak BBC'ye spagetti tarlası yetiştirme hakkında sorular sormaya başladılar. Bu yayın, modern televizyon tarihinin en başarılı 1 Nisan şakalarından biri olarak kabul edilmektedir.
Spagetti üzerine konulan peynirin tarihi, eski Roma’ya kadar uzanır. Antik Roma’da, “moretum” adı verilen peynirli bir sos, makarna türlerinin üzerine eklenirdi. O dönemlerde, sert beyaz peynirler yaygındı ve bu peynirler genellikle rendelenerek yemeklerin üzerine serpilirdi. Bu gelenek, günümüzde Parmesan peyniri kullanarak spagettiyi süsleme alışkanlığına kadar uzanır. Parmesan’ın tuzlu ve yoğun lezzeti, spagettinin hafif dokusunu mükemmel bir şekilde tamamlar.
Spagetti, Amerika’da Büyük Buhran döneminde önemli bir besin kaynağıydı. Ekonomik kriz sırasında, spagetti, uygun fiyatlı olması ve uzun süre dayanabilmesi nedeniyle Amerikan ailelerinin sıkça tükettiği bir yemek haline geldi. Aynı zamanda, düşük maliyetli olması nedeniyle restoranlarda da popüler bir menü öğesi haline geldi. Spagetti, yetersiz beslenme tehlikesi altındaki aileler için hem doyurucu hem de lezzetli bir seçenek olarak öne çıktı.
İlk spagetti makinesi 1800’lerde icat edildi. İtalya’nın Napoli kentinde, İtalyan makine mühendisi Cesare Spadaccini, ilk makarna presini icat etti. Bu makine, makarnanın endüstriyel üretiminin başlamasına olanak sağladı. O zamana kadar spagetti gibi makarnalar elle yapılırdı, ancak bu makineyle üretim hızlandı ve daha büyük miktarlarda makarna üretilebildi. Bugün, modern spagetti makineleri bu orijinal tasarımın daha gelişmiş versiyonlarıdır.
Spagetti sosları coğrafi bölgelere göre değişiklik gösterir. İtalya’nın kuzey bölgelerinde krema bazlı soslar daha yaygınken, güney bölgelerinde domates bazlı soslar tercih edilir. Kuzeydeki soğuk iklimde, yağ ve peynir bazlı soslar, yemeğe daha fazla enerji katan unsurlar olarak öne çıkar. Güneyde ise Akdeniz ikliminin etkisiyle daha hafif ve taze malzemelerle yapılan soslar popülerdir. Her bölgenin kendine has sosları, spagettiyi farklı tatlarla buluşturur.
Spagetti hakkında ünlü bir efsane bulunur: İtalya'da, 19. yüzyılda bir dönem spagetti yemenin çok zor olduğuna dair yaygın bir inanç vardı.
Spagetti, karbonhidrat bakımındKarbonhidrat bakımından zengindir ve enerji verir. Özellikle aktif bireyler için önemli bir enerji kaynağı olabilir.an zengindir ve enerji verir. Özellikle aktif bireyler için önemli bir enerji kaynağı olabilir.
Tam buğday spagetti, sindirimi destekleyen ve uzun süre tokluk sağlayan lif içerir.
Normal spagetti, düşük yağ içeriğine sahiptir, bu da yağ alımını sınırlamak isteyenler için avantaj olabilir.
Beyaz undan yapılan spagetti, glisemik indeksi yüksek olabilir ve kan şekerinde ani yükselmelere neden olabilir.
Spagetti, gluten içeren bir yiyecek olduğundan, çölyak hastaları veya gluten hassasiyeti olanlar için zararlı olabilir.
