Editör: Murat Öztürk
Bir ismi ya da bir kelimeyi hatırlamaya çalışırsınız. Dilinizin ucundadır ama sanki beyninizde bir engel vardır ve o kelime o engele takılmıştır. O boşluğu doldurmak için "şey" deyip durursunuz. Bu tür unutmalara bilimsel olarak "letolojika" deniyor.
Beyin ve hafıza ile ilgili birçok terim gibi letolojika kelimesi de Yunanca kökenli. Lethe unutkanlık, logos ise kelime anlamına gelir. Yunan mitolojisinde Lethe ayrıca ölü ruhların dünyadaki anılarını unutmak için içtiği ötesi dünyanın beş nehrinden biri.
Letolojika kelimesi 20. yüzyıl başlarına psikoterapist Carl Jung'a atfedilir. Ancak ilk kayda geçmesi 1915 yılında Amerikan Resimli Tıp Sözlüğü ile oldu. Bu kelime sözlükte, "kelimeyi hatırlamama hali" olarak tarif edildi.
Kelimeleri hatırlayamama, beyinde hafızanın nasıl işlediğini anlamak açısından büyük önem taşıyor. Beyin ne yazık ki bir bilgisayar gibi işlemiyor. Bilgiler bir düğmeye basıldığında hemen hatırlanmayabiliyor. Psikolog Tom Statford, "Hafızanın işleyişi çok ilginçtir, yeni bilgileri hatırlamak için önemli olan, onlarla ne kadar bağlantı oluşturmuş olmamızdır, onları ne kadar çok hatırlamak istediğimiz değil" ifadelerini kullanıyor.
Bir insanın kelime haznesindeki her kelimeyi hatırlamak gerçekten zordur. Yetişkin bir insanın konuşma ve yazmada kullandığı kelime sayısı 50 bin dolayında. İnsanın anladığı kelime sayısı elbette bundan fazla, ancak günlük konuşma ve yazı dilinde bu kadar kelime kullanılmıyor. İşte dilimizin ucunda olup da hatırlanmayan kelimelerin önemli bir kısmı bu pasif kelimelerden oluşuyor.
Kişi ya da yer adları dahil olmak üzere, fazla kullanılmayan kelimeler unutulur genellikle. Çünkü hafıza bağlantı kurma yoluyla işler ve birbiriyle ilişkili bilgi modellerinden oluşur. Bir kelimeyi ne kadar iyi hatırlanıp hatırlanmadığı, bu modellerle ve diğer önemli bilgilerle kurulan bağlantılara bağlı.
Yani beyinde depolanan ancak çok kullanılmayan binlerce kelimenin bir anda hatırlanması zordur, çünkü hafızada kolay hatırlanan diğer bilgilerle önemli bağlantıları henüz kurulmamıştır. İşte letolojika, hem kelimeyi unutmayı hem de hafızada olduğunu bilinen o kelimenin izini ifade eder…
