Arka plan Güney Afrika, ulusal düzeyde ve apartheid sonrası yeni bir demokratik ulusun ortaya çıktığı 1994 yılından bu yana biri hariç tüm eyaletlerde iktidar partisi olan Afrika Ulusal Kongresi'ne (ANC) karşı yaygın hoşnutsuzluğun ortasında 29 Mayıs'ta sandık başına gitti. Kamuoyu yoklamaları ve siyasi uzmanlar, partinin ilk kez Ulusal Meclis'te net çoğunluğunu (%50'nin üzerinde) kaybederek ciddi bir gerileme yaşayacağını öngörüyordu ki öyle de oldu. Bağımsız Seçim Komisyonu (IEC) tarafından açıklanan resmi sonuçlar ülkede yeni bir panik havası yaratmış durumda.
Güney Afrika Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa da dahil olmak üzere ANC'deki iyimserler, partinin Nelson Mandela'nın efsanevi liderliği altında bir "Gökkuşağı Ulusu" yaratmadaki muhteşem rolüne hala hayran olan halk tarafından başka bir fırsata yönelik tutkulu çağrılarının dikkate alınacağını umuyorlardı. Ancak 30 yıl sonra, çeşitli ekonomik zorluklardan, işsizlikten, yoksulluktan, eşitsizlikten, yolsuzluktan ve suçtan muzdarip insanlar artık değişim zamanının geldiği sonucuna vardı.
Zuma, geçen hafta yaptığı bir açıklamada ANC'nin “tek hakim parti olma hakkının” sona erdiğini vurgulamıştı. Güney Afrikalı seçmen de sandıkta aynı düşüncede olduğunu gösterdi. Peki katılımının %59 olduğu seçim sonuçları ülke ve ötesi için nelere işaret ediyor?
ANC, Ulusal Meclis için daha önce yapılan tüm seçimlerde açık bir çoğunluğu elinde tutmayı başarmıştı. Mandela'nın cumhurbaşkanı seçildiği 1994'te, kullanılan oyların %62'sini aldı. 2009'da parti, kullanılan oyların %77'sini alarak en yüksek seviyeye ulaştı ve bu, Jacob Zuma'nın Thabo Mbeki'nin yerine başkan olmasını sağladı. 2019'da yapılan son seçimlerde Ramaphosa liderliğindeki parti %66'ya düştü. 2024'te ise ANC en düşük ulusal oy seviyesine ulaştı ve %40,10'da kaldı.
Siyasi güç açısından sonraki dört parti şu anda %21,51 ile Demokratik İttifak (DA); Mkhonto weSizwe Partisi (MKP) %14,38; Ekonomik Özgürlük Savaşçıları (EFF) %9,51; ve Inkatha Özgürlük Partisi (IFP) %3,8 ile son sırada bulunuyor.
MKP, ANC liderliğine karşı isyan, ANC'nin aşağılayıcı performansında önemli bir faktör haline gelen eski Başkan Jacob Zuma tarafından yönetildi. EFF, 2012 yılında ANC'den ihraç edilmesi onu sol ideolojiyi ve ekonomi üzerinde daha fazla devlet kontrolünü savunan bağımsız bir yola sokan 43 yaşındaki dinamik lider Julius Malema tarafından yönetiliyor. ANC, Güney Afrika'nın dokuz eyaletinden beşinde çoğunluk elde etti ve Northern Cape Eyaleti'nde %50'ye yakın bir oy oranına sahip oldu.
KwaZulu-Natal'da Zuma'nın MKP'si %45 oyla en fazla oy alan parti olarak ortaya çıktı ve ANC dışı bir koalisyon hükümeti kurmaya hak kazandı. EFF, Gauteng'de ANC ile yalnız %34,7 oy alan bir koalisyon girişiminde bulunarak iktidardan pay talep edecek kadar başarılı oldu.
Güney Afrikalı alan uzmanları, bir sonraki ulusal hükümetin bileşimine ilişkin önemli belirsizliğe dikkat çekti. ANC içinde ve diğer siyasi partilerle arasındaki gayrı resmi ilişkiler şimdiden başladı. Önümüzdeki günler, aşağıda açıklanan muhtemel dört senaryodan hangisinin esaslı siyasi fikir birliğine varabileceğine dair netlik getirecek.
Birincisi, ANC ve DA koalisyon hükümeti kurmayı düşünebilir. Bunların birleşik gücü, istikrarın garantisi olacaktır. Ancak ırksal ayrımın güçlü bir faktör olmaya devam ettiği bir ülkede, ANC'nin "beyazların partisi" ile işbirliği yapması fikri büyük ölçüde kabul edilemez olabilir. Ancak DA, gücü paylaşarak kazanacağı her şeye sahip olduğu için ANC ile çalışmaya istekli görünüyor. Beri yandan parti liderliğinin de belirttiği gibi çeşitli şartlarda ısrar edecek ve ortaklarının seçim öncesi ittifakına danışacak.
İkincisi, ANC ve EFF, birkaç küçük partiyle birlikte bir koalisyon hükümetinin ortağı olabilir. Malema, iktidarı paylaşmak ve bir sonraki maliye bakanı olmak istediğini zaten belirtmişti. Bir analist, Malema'nın "potansiyel olarak karar verici, hatta başkan yardımcısı olabileceğini" öne sürdü. Ancak sol eğilimleri olumsuz bir faktör olarak görülüyor.
Üçüncüsü, Başkan Ramaphosa'ya karşı çıkan ANC grupları Zuma'nın MKP'sinin desteğini kabul etme eğiliminde olabilir. Ancak Ramaphosa kampının buna şiddetle karşı çıkacağı kesin. Bazı uzmanlar, Zuma tarafından daha kabul edilebilir olabileceği için Başkan Yardımcısı Paul Mashatile'nin başkan olarak atanması ihtimalinden bahsediyor.
Dördüncüsü, DA'nın ve diğer bir veya iki partinin dış desteğiyle ANC tarafından kurulacak bir azınlık hükümeti olasılığı mevcut. Bunun için üzerinde mutabakata varılan bir dizi politikayı öngören ve Ulusal Meclis sözcüsü ve komite başkanları gibi prestijli pozisyonların DA ve diğer partilere dağıtılmasında resmi bir anlaşma yapılması gerekecek.
Ulusal Meclis, sonuçların açıklanmasından sonraki 14 gün içinde toplanacak. Yukarıda belirtilen senaryolarda merkezi aktör yine ANC olacaktır. Liderlerinin bir arada kalması ve fikir birliği yoluyla bir ortak veya ortaklar seçmesi gerekecek. ANC Başkanı Gwede Mantashe, "Herkesle ve herkesle konuşabiliriz" dedi. Dahası, Başkan Ramaphosa şu anda ortaya çıkan gergin siyasi dramada önemli bir aktör olmaya devam ediyor.
Kendisi, Mandela'nın mentisi olarak kamusal bir kişiliğe sahip ve Güney Afrikalıların geniş bir kesimi arasında kişisel popülerliğin yanı sıra onun yönetimine olan güvenlerinin bariz bir şekilde eksik olduğunu ifade etmelerine rağmen, uluslararası görünürlükten de hoşlanıyor. Soru, onun kişisel özelliklerinin ve siyasi zekasının partinin popülerliğini aşmasına yardımcı olup, böylece onun dümende kalmasını sağlayıp sağlayamayacağıdır.
Sorunun cevabı, bir sonraki hükümetin ülkenin sosyal, ekonomik ve dış politikalarına getirebileceği değişikliklerin kapsamına bağlı olacak. Yani asıl soru Ramaphosa'nın kalıp kalmayacağı ya da bir gün ara verip vermeyeceği.
IEC Başkanı Mosotho Moepya ulusa şunu tavsiye etti: "Bu, iyi yönetmek ve yönetilmek için çok önemli bir an." ANC Genel Sekreteri Fikile Mbalula bugün erken saatlerde düzenlediği basın toplantısında partinin halkın mesajını aldığını belirttikten sonra “Halkın iradesini yansıtan, istikrarlı ve etkili bir şekilde yönetebilen” bir hükümetin kurulmasında kararlı olduklarını belirtti. Ancak ANC'nin, diğer partilerin Başkan Ramaphosa'nın koalisyon kurmanın şartı olarak istifa etmesi yönündeki talebini reddettiğini de aktardı ve bunu "girilmez bölge" olarak nitelendirdi.
Özetle, seçimlerden sonra siyasi riskler arttı ve hükümet kurma görevi Güney Afrika'nın daha önce hiç yaşamadığı kadar karmaşık hale geldi. Gerilim devam ediyor...
