Rusya son yıllarda Afrika kıtasında, neredeyse batıda Atlantik'ten doğuda Kızıldeniz'e kadar uzanan bir etki alanı oluşturdu. Bu alanın merkezinde Sahra'nın altında denize kıyısı olmayan büyük devletlerden oluşan bir kuşak, daha açık söylemek gerekirse Sahel yer alıyor. Geçtiğimiz on yıl boyunca cihatçı gruplar merkezi hükümetlerin kontrolünden büyük toprak parçalarını işgal ettiler. Bunun üzerine bölgedeki cuntalar, sivil hükümetleri güvenliği yeniden tesis etmekten aciz olmakla suçlayarak devirdi. Cuntalar Fransız ve Amerikan askerlerini ülkeden kovdu ve onların yerine Rus savaşçı ve eğitmenleri getirdi. Bu durum önce Mali'de, ardından Burkina Faso ve Nijer'de gerçekleşti.
Ancak şimdi Rusya'nın Afrika'daki ilerleyişinin nasıl devam edeceği sorusu ortaya çıkıyor. Batılı birlikler gitti ama Rus savaşçılar ulusal orduların ortakları olarak dünyanın en karmaşık ve kanlı çatışmalarından bazılarına dahil oldular. Tinzaouaten'deki Rus yenilgisi münferit bir olay mıydı yoksa daha büyük zorlukların başlangıcı mı? Rusya nüfuzunu daha da genişletebilir mi yoksa sınırlara ulaşıldı mı?
AFRİKA KOLORDUSU'NUN KURULUŞU
Rusya'nın Afrika'da başarılı bir şekilde faaliyet göstermeye devam edip edemeyeceği, en azından geçen yıl Moskova'ya karşı isyan etmeye cesaret eden bir güce bağlı. Haziran 2023'te, lideri Yevgeny Prigozhin yönetimindeki Wagner Grubu, Ukrayna'daki Rus savunma aygıtı tarafından terk edildiğini düşündüğü için isyan etti. İki ay sonra Prigozhin, Rus gizli servisi tarafından düzenlendiği iddia edilen bir uçak kazasında hayatını kaybetti.
Askeri şirket Wagner, isyana kadar Moskova'nın Afrika'daki en önemli aracıydı. Prigozhin'in adamları Rusya'nın gözüne giren ülkelere yerleştiler. Örneğin Rusya'nın Afrika'daki laboratuvarı haline gelen Orta Afrika Cumhuriyeti'nde, Wagner savaşçıları isyancıların 2018'den geri püskürtülmesine yardımcı oldu ve başkanı korudu. Wagner aynı zamanda ülkede bir iş imparatorluğu kurdu; grup kereste, altın ve elmas ticareti yapıyordu.
İsyan ve Prigozhin'in ölümünden sonra Rus hükümeti Afrika'daki Wagner grubunu kendi kontrolü altına almaya çalıştı. Kıtadaki Rus faaliyetleri için yeni bir şemsiye görevi görecek ve doğrudan Savunma Bakanlığı'nın kontrolü altında olacak “Afrika Kolordusu”nu kurdu. Kremlin'e yakın kaynaklar Afrika Kolordusu'nun 40.000 askere kadar büyüyebileceğini iddia ediyordu.
Prigozhin'in ölümünden bir yıl sonra, Wagner'in hala var olduğu açık. Ancak Afrika'daki birliklerin değişim şekli Rusya'nın kıtadaki etkisi hakkında çok şey söylüyor. Oportünizm tarafından yönlendiriliyor, çoğu doğaçlama.
GRU GİZLİ SERVİSİ ARTIK WAGNER'İ KONTROL EDİYOR
Moskova şu ana kadar Wagner'e karşı oldukça hoşgörülü görünüyor. Wagner savaşçıları hala üniformalarını giyiyor, Wagner Telegram kanallarına üye oluyor ve Kasım 2023'te savaşçılar Mali'nin Kidal şehrinin ele geçirilmesinin ardından Wagner bayrağını göndere çekiyor. Görünüşe göre Afrika'daki birçok Wagner komutanı hâlâ görevde.
Ancak Kremlin aslında bir zamanlar Wagner'e devredilen Afrika faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirdi. GRU askeri istihbarat teşkilatının temsilcileri, Rusya'nın faaliyetlerini izlemek üzere Afrika ortak devletlerine gönderildi. Ayrıca Afrika Kolordusu çerçevesinde yeni Rus aktörler ortaya çıktı. Örneğin Burkina Faso'ya bu yıl "Ayı" adlı paramiliter grubun birkaç düzine üyesi geldi. Bu, Kremlin'in Wagner gibi tek bir grubun bir zamanlar çok fazla güce sahip olmasını engellemek istediği izlenimini veriyor.
Ancak Rus ordusunun Afrika Korps, Wagner ya da başka bir isim olarak hareket etmesinden bağımsız olarak, bir şey açık: Kremlin'in Wagner grubuyla bağlantılı olduğunu inkar ettiği öncekinin aksine, artık Rus hükümeti bölgedeki faaliyetlerden doğrudan sorumlu. Afrika kıtası. Bu aynı zamanda Moskova'nın Afrikalı ortaklarına karşı doğrudan sorumlu olduğu ve risklerin arttığı anlamına da geliyor.
RUS SAVAŞÇILAR SİVİLLERİ KATLETTİ
Rusya, Sahel'deki zayıf ve sürekli bir sonraki darbeyle devrilme tehlikesiyle karşı karşıya olan askeri hükümetlerle aynı safta yer aldı. Fakat tarih bölgedeki çatışmaların salt askeri güçle kazanılmayacağını pek çok gösterdi.
Rus savaşçılar hâlâ aşırı şiddet kullanarak hakimiyeti ele geçirmeye çalışıyor. Mali'den, Wagner askerlerinin Mali ordusuyla birlikte yüzlerce sivili katlettiği, caydırıcı olsun diye öldürülen köylülerin kellelerini kazıklara astıkları yönünde haber Batı medyasında defalarca yer aldı. Wagner askerlerinin 2021 yılı sonunda Mali'ye gelmesinden bu yana sivil kayıpların sayısı hızla arttı ve her yıl binin üzerine çıktı.
Rus askerleri, cihatçı grupları Mali'nin merkezi gibi bazı bölgelerden çıkarmayı başardı. Ancak birçok yerde ilerleme kaydedemiyorlar.
Sahel'deki durumun Rusya'nın varlığına rağmen değil, Rusya'nın varlığı nedeniyle tırmanmaya devam etmesi muhtemeldir. Şu ana kadar Burkina Faso ve Nijer'de sadece yüz kadar Rus eğitmen ulusal orduları eğitti. Rusya'nın iki ülkeye ordularla birlikte savaşmak üzere daha fazla asker göndermesi halinde durumun Mali'dekine benzer şekilde daha da kötüleşmesi muhtemel. Ve Tinzaouaten'dekine benzer Rus kayıplarının artma tehlikesi de doğru orantılı seyrediyor.
Rusya, Sahel'de kazanılması mümkün olmayan savaşlara girişti. Öldürülen Rusların sayısı artarsa Kremlin'in sabrının ne kadar süreceği sorusu ortaya çıkıyor. Rus savaşçıların güvenlik durumunu iyileştirmeyi başaramaması durumunda askeri cuntayla ilişkinin ne kadar uyumlu kalacağı sorusu da ortaya çıkıyor.
RUSYA, AFRİKA'DA EKONOMİK BÜYÜMEYİ ARZULUYOR
Bütün bu yaşananlar Rusya'nın Afrikalı ortaklarına yaptığı teklifin ne kadar sınırlı olduğunu da gösteriyor. Rusya'nın silah ve savaşçılardan başka sunabileceği çok az şey var. Afrika kıtasıyla olan ticaret hacmi, Avrupa-Afrika ticaretinin yalnızca yüzde 5'i kadardır. Rus yatırımları Afrika'daki yabancı yatırımların yüzde 1'inden azını oluşturuyor.
Afrika'daki bazı Rus ortakları, Rusya'nın müdahalesinin sınırlı olduğunun farkına varmış görünüyor. Örneğin Orta Afrika Cumhuriyeti, son yıllarda Afrika'da Rusya'nın yandaş devletine en çok yaklaşan ülke. Son aylarda Batı ile giderek daha fazla temas kurmaya çalıştı. Cumhurbaşkanı Faustin-Archange Touadéra, Fransız mevkidaşı Emmanuel Macron ile iki kez görüştü. Yeni Fransız yardım fonları sözü verdi. Orta Afrika hükümetinin Amerikan paralı asker şirketi Bancroft'u ülkeye getirmekle ilgilendiği yönünde söylentiler de vardı.
Son yıllarda Moskova'yla ittifak kuran diğer Afrika hükümetlerinin de diğer ortaklarla giderek artan bir şekilde yeniden temas kurmaya çalışacakları düşünülebilir. İsyancılar tarafından tehdit edilmeyenler için ise Çin ya da zengin Birleşik Arap Emirlikleri zaten Rusya'dan daha ilginç ortaklar.
ODAKTA ÇAD VAR
Yukarıda özetlenerek arz edilmeye çalışılanlar, Rusya'nın Afrika'daki etkisinin aslında sınırlı olduğu ve son yıllarda sıklıkla abartıldığı anlamına geliyor. Ancak aynı zamanda Moskova için Afrika'da yeni fırsatlar açılıyor. Mesela Nijer, geçen seneki askeri darbeye kadar Batı'nın Sahel'deki en yakın müttefiki olarak kabul ediliyordu. Nijer, Kuzey Afrika'ya giden Afrikalı göçmenler için önemli bir geçiş ülkesi. Avrupalı hükümetler Moskova'nın kuzeye göçü teşvik etmeye çalışabileceğinden korkuyor.
Halen Fransız ve Amerikan askerlerinin konuşlandığı Nijer'in komşu ülkesi Çad da Moskova'ya açılan bir başka kapı olabilir. Oradaki hükümet son aylarda Rusya dostu sinyaller gönderdi. Cumhurbaşkanı Mahamat Déby, Ocak ayında Moskova'ya gitti ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Haziran ayında iade-i ziyaret için Çad'a uçtu. Çad, Rusya için büyük bir ödül olacaktır çünkü o zaman NATO'nun güney kanadında çok büyük ve tutarlı bir etki alanına sahip olacaktır.
İşte bu nedenle Rusya, Soğuk Savaş'ın bitiminden sonra yaptığı gibi yakın zamanda Afrika'dan çekilmeyeceğe benziyor. Kıta, Moskova için çok önemli hale geldi. Artan risklere rağmen Rusya'nın büyük güç olma hayalini beslemek için hâlâ birçok fırsat sunuyor.
