12 Eylül referandumu, katılım % 77.5, Evet % 57.8, Hayır % 42.2 ile sonuçlandı. Bu sonuç elbette önemlidir. Ancak seçmen neden Evet veya Hayır dedi, bu daha da önemlidir. Çünkü seçmenin neyi tercih ettiğinin farkında olması, bilinç düzeyi referandumun yapılış maksadı ve ruhuyla yakından ilgilidir. Onun için bilinçli oylarla, propaganda, parti tutkusu, ideoloji, bilgisizlik, hemşericilik, daha da önemlisi menfaatçilik gibi saiklerle kullanılan oylar, doğuracağı sonuçlar bakımından farkı büyüktür. Demokrasi, seçmen tercihinin ülke kaderinde rol oynaması ve saygı görmesi rejimin özüyle doğrudan bağlantılıdır.
Bu anlayıştan hareketle 12 Eylül halkoylamasının tahlilini yapmaya çalışacağız. Şu anda elimizde değerlendirmeye esas olacak tek bir çalışma var. O da Hürriyet gazetesinin yaptırdığı sandık başı anketidir.
Buna göre Evet diyenlerin gerekçeleri şöyle:
Türkiye daha da özgürleşsin için 58.2, Erdoğan için %46.8, Darbe anayasası değişsin için 42.4, Yargı bağımsız olsun için 29.9, Kemal’na karşı olduğum için 13.7, Eşimin, ailemin tavsiyesi için 9.7, Partim istediği için 9.6, Kürt sorununa başlangıç olsun için 6.4, Muhalefetin sert üslubuna karşı olduğum için 2.8.
Hayır diyenlerin gerekçeleri ise;
AKP iktidara daha çok yerleşmesin diye 48.3, Başbakan Erdoğan’a karşı olduğum için 46.3 Hükümet yargıyı ele geçirmesin diye 40.8, Erdoğan yüce divandan kurtulmasın diye 28.1, Türkiye bölünmeye gider, terör artar diye 20.0, Kılıçdaroğlu için 19.0, Partimin görüşüne uygun olduğu için 8.5, İktidarın sert üslubuna kızdığım için 7.0, Eşimin ailemin tavsiyesiyle 5.7.
Araştırma Evet veya Hayır için 9 etken üzerinden yapılmış. Oylamaya katılanların şuurlu olarak yargı bağımsızlığı, devletin yapısı, ülke bütünlüğü ve terörün azması gibi açılardan oy verilmesi, çok önemlidir. Başbakan’ın halkoylamasını “Açılım için yapıyoruz” demesi bu gerçeği bütün açıklığıyla ortaya seriyor.
Öncelikle oylamadaki bilinç düzeyinin düşük olduğunu söyleyebilirz. Ancak Hayır diyenlerin bilinç düzeyinin daha yüksek olduğunu görüyoruz. Nitekim; Evet diyenlerin 29.9’una karşılık, Hayır diyenlerin 40.8’i yargı bağımsızlığı için oy kullanmış. Arada ciddi bir fark var. Hayır diyenlerin 20.0’ı ülkenin bölünmemesi ve terörün artmaması için oy kullanırken, Evet diyenlerin böyle bir endişesi olmadığı gibi aksine düşük düzeyde de olsa “Kürt sorununa” başlangıç olması için 6.4 oranında oy kullanmıştır. Bu sonuç da çok çarpıcı ve önemlidir.
Evet diyenlerin 58.2 gibi, yarıdan fazlasının “Türkiye daha da özgürleşsin için”, yine 46.8’inin “Erdoğan için” oy kullanması propagandanın mahsulü olarak görülüp dikkate alınmamalıdır. Zira bu sloganın AKP, eli kanlı PKK ve yandaşlarınca durmadan tekrarlandığı, özel bir amaç ve alan için kullanıldığı hatırlanarak, milletin bütünüyle doğrudan ilgisinin olmadığı açıktır. Yine 60 yıllık çok partili demokrasi döneminde, korku toplumu ortamında bugün ki kadar hiçbir zaman yaşanmadığı, insanların evinde, işinde, toplantılarda, hasılı her yerde dinlendiği, aile mahremiyetinin bile medyada teşhir edilerek bakı ve şantajla sindirildiği düşünüldüğünde “daha da özgürleşmek” ten bahsetmenin bir anlamı olabilir mi?
Bu analizin, “AKP iktidara daha çok yerleşmesin 48.3, Başbakan Erdoğan’a karşı olduğum için 46.3” Hayır oyu verdim diyenlerle birlikte ele alınmasının isabetli olacağı düşüncesindeyiz.
* * *
Referandum haritasının yıkıcı psikolojik saldırısına gelince, ne deniyor? Kıyı illerimiz, (Herhalde Karadeniz kıyı sayılmıyor) Eskişehir, Bilecik, Artvin, Tunceli, Trakya’da Hayır önde, diğer bütün illerde Evet önde. Buna göre il bazında çizilen Türkiye haritasında Evet mavi, Hayır kırmızı renge boyanıyor ve ekranlara taşınıyor. Bakıyorsunuz her taraf mavi olmuş. Bir de PKK partisinin boykot yaptığı iller (nasıl hesaplanmışsa) ayrı bir renge boyanıp “Türkiye üçe bölündü” borusu öttürülüyor. Bu haritada, %5-6’sı kırmızı (Hayır), %94-95 mavi (Evet) ve gri.
Peki gerçek böyle mi? Sonuç ortada; 57.8 Evet, 42.2 Hayır. Harita niçin bu orana göre boyanmıyor? Mesela iller; İstanbul’a 55 Evet, 45 Hayır, Ankara 54 Evet, 46 Hayır, İzmir 63 Hayır, 37 Evet oranına göre mavi veya kırmızı olarak niçin boyanmıyor?
Her vesileyle saldırıyorlar. PKK pazarlık masasına oturmuş. Hala “Evet”çi misiniz?
