Bir televizyon programında, Fener Rum Patrikhanesi, Heybeliada Ruhban Okulu, ekümenlik, Ortodoksluk ve siyaset, Lozan, Batı Trakya Müslüman-Türk azınlığı mütekabiliyet (karşılıklılık) gibi önemli konular tartışıldı. Ama üzülerek ifade edelim ki, beklenen yarar sağlanamadı. Propaganda ve inkarcılık patırtısı altında, bilim adamlarının tarihi gerçeklere dayalı analizleri kaynadı.
Meselelerin özünü teşkil eden Lozan’daki Ortodoks Rum azınlığı ile Batı Trakya Müslüman Türk azınlığının statüsünü açıkça ortaya koymadan değerlendirme yapmak mümkün değildir.
Bu durumu dikkate alarak, Lozan tutanaklarına özetle bakalım:
1) Patrikhane, sıradan bir kilise konumunda olacaktır.
2) Ortodoks Rumların, sadece ruhani hizmeti ve kilise işleriyle uğraşacaktır.
3) Siyasi ve idari işlerle uğraşmayacaktır.
4) Yurt içinde ve dışındaki kiliselerle ilişki kurmayacaktır. (Ekümenik olmayacak).
5) Osmanlı döneminde verilen imtiyazlar kaldırılmış, Türk iç hukukuna bağlı olma şartı getirilmiştir.
6) Patrik, Türk Hükümetince uygun görülecek adaylar arasından seçilecektir.
7) Uluslararası niteliği olmayacak, bir Türk kurumu olarak faaliyet gösterecektir.
Bu sözlü mutabakat; İngiliz, Fransız, İtalyan, Yunan, Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı, Romanya temsilcilerinin görüş ve teklifleri ve Türk heyetinin uygun görmesiyle sağlanmıştır.
Lozan Antlaşması’nın mütekabiliyet (karşılıklılık) ilkesine göre (45. m.) bu hukuk, Yunanistan tarafından ülkesindeki Müslüman azınlığa da tanınmıştır.
Antlaşmada, Patrikhane adı geçmemesine rağmen, ekalliyetlerin korunmasına dair 35-45’inci maddeler çerçevesinde dini kurumlar kapsamı içinde görülebilir.
Bir önemli husus ise; Müslüman Türk azınlığın haklarını koruyan, bu gün unutulmuş gibi olan, 1913 Atina Antlaşmasının varlığıdır. Lozan’ın ortadan kaldırmadığı, Yunanistan’daki Müslüman cemaatlere tüzel kişilik hakkı tanıyan bu Antlaşma, uluslar arasında yapılmış en ayrıntılı ve geniş olanıdır.
Bugüne gelirsek...
Müslüman-Türk azınlığı açısından; Lozan’da tanınan hakların bir bir eritildiğini, insani açıdan haklarının çiğnendiğini söyleyebiliriz.
Mesela: 150 bin nüfusu olan Müslümanların müftüsünü ve vakıf mütevelli heyetlerini Yunan hükümetleri seçiyor. 1923’de %83 olan tapulu gayrimenkul, bugün %22’ye düşmüştür. 240 bin Müslüman Türk vatandaşlıktan çıkarılmıştır. Türküm demek suçtur. Türk okulları sistemli olarak kapatılmaktadır. 9 yıl olan zorunlu eğitim, azınlık için 6 yıldır. Gümülcine, asfalt yolu, 2000 yılında görmüştür. Kişi başına milli gelir genelde 10 bin dolarken, Batı Trakya’da 500 dolardır. Türkiye’den giden devlet adamları, seçilmiş müftüyle resmen görüşemez.
İstanbul’daki Rum azınlığı açısından; Lozan’ın fersah fersah aşıldığını, eşitlik kurallarının alt üst edildiğini, adeta Osmanlıya dönüldüğünü söyleyebiliriz.
Mesela: Patrik kendisine bağlı tüm metropolitleri, iki yılda bir Fener’de toplayıp kararlar almakta. Yunan kilisesine yaptırım uygulamaktadır. Dünya Kilisler Konseyi üyesi olmuştur. Cenevre’de Ortodoksluk Merkezi açmıştır. Selanik’teki, Pateristik Araştırmalar Kurumu ve Girit’teki Ortodoks Akademisini kendisine bağlamış, Uzakdoğu’daki cemaatlerin koordinasyonunu sağlayabilmek için Hong Kong’da metropolitlik açmıştır. Moskova ve Gürcü kiliselerine yetki vermiştir. Türkiye’nin “Patrikhanenin tüzel kişiliği olmadığı ve bir Türk Kurumu olduğu için” açılamaz dediği Brüksel Temsilciliğini Patrikhane, Yunan Kilisesiyle ortaklaşa açmıştır. Yunan kilisesinin, Fener’den izin almadan Selanik kilisesine atama yapması üzerine çıkan tartışmada, Yunan Mega televizyonunda konuşan Bartholomeos; “Biz Yunanlılar kendi bindiğimiz dalı kesmemeliyiz” demiştir. (Nur Batur, Hürriyet, 19.10.2003.)
Devletimizin hukuk sistemi ve laiklik ilkesi, yetkililerin gözleri önünde Fener Rum Patriği Bartholomeos tarafından çiğnenmiştir. Dünyanın dört bir yanından İstanbul’a gelen Ortodoks patrikler, Kudüs Patriği 1. İrineos’u yargılayarak görevden almıştır. (24 Mayıs 2005. Gazeteler.)
Patrikhanenin Lozan statüsü ile bugünkü kıyaslanınca, fiilen ekümen, tüzel kişilik ve devlet içinde devlet olduğu, inkar edilebilir mi? Sıranın, egemenliğimizi tehdit eden bu hukuksuzluğun resmen tanınmasına geldiği görülmüyor mu?
