İngiltere’nin gerek İonya Devleti tasarısı, gerek Türkiye üzerinde uyguladığı politikalar, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde İstiklal Harbi’ni kazanan Türk Milleti karşısında iflas etmiş, projeden öteye gidememiştir.
Bu yazı dizimizde, tarihimizde az bilinen “İonya Devleti” kurma teşebbüsü, İngiltere ile olan ilişkilerimiz ve İzmir’in işgali ilgili konuları, değişik kaynaklardan yaptığımız araştırmaların ışığında Alptekin Müderrisoğlu’nun Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi’nde yayımlanan yazısıyla birleştirerek aktaracağız... Önce İngiltere’nin Türk toprakları üzerindeki emellerini anlatalım:
İzmir’in işgali düşüncesi 1919’un Şubat ortalarında Yunanistan Başbakanı Venizelos’un önerisiyle, İngiltere Başbakanı Lloyd George tarafından ortaya atıldı. ABD Başkanı Wilson bu öneriye önce kesinlikle karşı çıktı, ancak 25 Mart dolayında daha esnek bir tavrı benimsedi. 7 Mayıs’ta İngiltere, ABD ve Fransa, Yunan donanmasının İzmir’e gönderilmesinde hemfikir oldular. Karar 15 Mayıs’ta uygulandı.
İngilizlerle tarihte ilk karşılaşma
Türklerin İngilizler ile ilk karşılaşmaları Haçlı Seferleri ile başlar. İngilizler, Osmanlı Devleti üzerine Haçlı Seferleri’ne katılarak Niğbolu’da Türklere karşı savaşmışlardır. Bu da Türk-İngiliz ilişkilerinin düşmanca başladığını göstermektedir. Bu düşmanlığın sebebi, büyük ölçüde din farklılığıdır. 1453’te İstanbul’un Türkler tarafından fethi üzerine, Papa’nın çağrısı ile İngilizler Türklerle olan ticari ilişkilerini kesmişlerdir. Daha sonra tarihin akışı içinde Türklerle İngilizler karşı karşıya gelmişlerdir. Bunlardan en önemlisi bilindiği gibi Çanakkale’de İngilizlerin, Mustafa Kemal Paşa tarafından denizin dibine, kalanların da geldikleri yere gerisin geri yollanmalarıdır.
Değişen ulusal çıkarlar
Devletler, ulusal çıkarlarını gerçekleştirmek veya koruma amacına yönelik olarak hareket ederler. Ulusal çıkarlar zamana, gelişen olaylara göre süreklilik ve değişkenlik gösterir. Bu değişkenlik Türk-İngiliz ilişkilerinde; İngiltere’nin 1791 yılından 1878 yılına kadar ulusal çıkarının Osmanlı İmparatorluğunun toprak bütünlüğünün korunmasını, 1878 yılından sonra da parçalanmasını gerektirdiği şeklinde tezahür ediyor. İngiltere’nin ulusal çıkarı; 1878’den sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun İngiltere’nin kontrolü altında yıkılıp onun toprakları üzerinde yine İngiltere’ye bağımlı veya yakın politikalar izleyebilecek devlet veya devletçiklerin kurulması şeklinde göstermiştir.
İngiltere bu amacı doğrultusunda; 1878’de Kıbrıs’ı, 1882’de Mısır’ı işgal etmiş, Anadolu topraklan üzerinde Ermeni ve Kürt devleti kurulması için büyük çaba göstermiştir. Ayrıca Hint Yolu’nun güvenliğini sağlamak amacıyla da Yunanlılara Batı Anadolu’yu işgal ettirmiştir.
