Nasıl yoksullaştığımızın belgesi yayınlandı

2023 “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması” açıklandı. TÜİK verilerine göre; Türkiye’de son 20 yılda ve özellikle başkanlık sisteminden sonra gelir dağılımı aşırı bozuldu, zengin daha zengin, fakir daha fakir oldu. Millî gelirden yoksul nüfusun aldığı pay azaldı, zengin nüfusun aldığı pay arttı.

Bölgeler arası gelir dağılımı bozuldu ve dünyaya göre yoksullaştık.

Gelir dağılımı aşırı bozuldu.

2005 yılında nüfusun en yoksul yüzde 20’si ile en zengin yüzde 20’si arasında gelir farkı 7,28 kat iken, 2022 yılında 8,44 kata yükseldi. (Aşağıdaki tablo.)

GSYH’nın yüzde 7,28 ile yüzde 8,44’ü arasındaki fark, 50 milyar dolardır.

Gelir dağılımını gösteren Gini katsayısı da;

*2005=0,380

*2010=0,440

*2023=0,445

Gini katsayısının büyümesi ve bire yaklaşması gelir dağılımının bozulması demektir.

Gelir dağılımının bu kadar hızlı ve aşırı bozulmasının, toplum vicdanını rahatsız etmesi gerekmez mi?

Aslında gelir dağılımını ölçmek fazlaca zordur. Bunun Türkiye açısından önemli bir nedeni millî gelir hesaplarında yer almayan ve anketlere yansımayan yeraltı ekonomisidir. Türkiye’de yeraltı ekonomisinin millî gelire oranını yüzde 30, yüzde 35 arasında tahmin ediyorum.

Diğer bir nedeni hane halkı anketlerinde yolsuzluk ve rüşvetlerden gelen gelirin saklanmasıdır. Mamafih; Uluslararası Şeffaflık Derneği 2021 raporunda; Dünya yolsuzluk sıralamasında Türkiye’nin, ekonomik, sosyal ve politik istikrarsızlıkların yoğun olduğu, demokrasi ile tanışamamış birçok ülkenin gerisinde kaldığı açıklandı. Ayrıca raporda “2012 yılından bu yana puanı ve sırası hızlı bir biçimde düşmekte olan Türkiye, bu yıl 1 puan fazla almasına karşın son 8 yıl içinde en çok gerileyen 5 ülke arasındaki yerini değiştiremedi.” deniliyor.

Yeraltı ekonomisini de katarsak, gelir dağılımının daha çok bozulduğunu görebiliriz.

Doğu ve Güneydoğu neden hep yoksul?

2004 yılında Türkiye’nin en yoksul illeri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu illeri idi. Yoksul bölgelerde fert başına gelir, Türkiye ortalamasının 2,8 katı idi; 2022 yılına geldik bu oran değişmedi.

Fert başına GSYH diğer ülkelere göre de nispi olarak geriledi.

Türkiye’nin fert başına gelir seviyesini yorumlayabilmek için, dünya ortalaması ile ve başka ülkelerle karşılaştırmak gerekir. Dünya ortalaması ile Rusya ve eski Sovyetlere dâhil Doğu Avrupa ülkeleri ile Çin’i örnek verirsek, bu sekizinin fert başına geliri içinde Türkiye’nin fert başına geliri 2003 yılında 4. sırada iken, 2021 yılında sekizinci yani son sıraya geriledi.