H. Zade’nin Yol Defterinden
Alınan Notlar ve İntibalar:
Ankara, 13 Mayıs Akşam Saat 11
Cepheden muvasalat eden (dönen) Refet Paşa, bugün öğleden sonra saat beşte Bekir Sami Beyi ziyaret etmek ve benimle tanışmak üzere geldi. Kendisini, Hariciye Vekili hazır olmaksızın kabul ettim.
Orta boylu, vakur tavırlı ve zarif ve kusursuz üniforması vücuduna sıkıca uymuş olan genç paşa, bende pek iyi bir intiba (izlenim) yarattı. Kısa ve fatih edalı, bıyıkları cengâver ve mert çehresine hususî bir cazibe veriyor; kestane rengi gözleri siyah kalpağının altında ince bir zekâ ile parlıyordu.
Paşa, yapmacıksız ve cesur bir şahsiyet. Kendisine bakar ve kendisi ile konuşurken, plânlarına kimsenin karşı koyamayacağı, karar vermiş olduğu bir şeyin infazını (yerine getirmesini) da kimsenin durduramayacağı hissini veriyor.
Kadrü kıymeti yüksek, Cihan Harbi’nin muharebelerine iştirak etmiş olan paşa birinci Gazze muharebesinin muzaffer kumandanıdır.
Refet Paşa aynı zamanda millî hareketi iltizam (gerekli sanan) ve müdafaa ve bu hareketin inkişafına bizzat iştirak edenlerin başlıcalarından biridir. Merzifon’da İngilizlere karşı göstermiş olduğu şecaat (kahramanlık) ile mütarekeden sonra, âsileri, kumandası altında bulunan yalnız on beş süvari ile tenkil etmesi (uzaklaştırması) birer harikadır. Dahası şu ki, bu son gazasından sonra, baştan ayağa kadar techiz (donatılmış) ve teslih edilmiş (silahlandırılmış) yüz atlının başında olarak döndü. Muntazam millî kuvvetlerin nüvesi işte böylece teşkil edilmiş oldu. Paşa, İnönü’de kazanılan zaferin şanını İsmet Paşa ile paylaşmak şerefine nail olmuştur. Her türlü takdirin fevkinde (üstünde) olan askerî kıymetinden başka şayan-ı dikkat bir kâtip bir ediptir. Pek çok kitap okuyan paşa, şarkın en malûmatlı simalarından biridir.
Haiz olduğu büyük, samimiyet ve halisane muhabbet, düşmanı kıran, tahrip ve helâk eden taarruza inhimaki olan (katılan) bu namağlup kumandanın başlıca vasıflarıdır. Kendisi bende ricati ve sevkulceyşî (stratejik) çekilmeyi sevmediği tesirini uyandırmıştır.
Mütekabil bir muhabbet bizi derhal birbirimize yaklaştırıp birleştirdi!
Paşa, saat altıya doğru, üzerinde yüksek kumandanlık forsunun rüzgârda dalgalandığı mükellef “Mersedes”e binerek gitti. Otomobili bir asker şoför kullanmakta ve yaverleri paşaya refakat (eşlik) etmekteydi.
14 Mayıs, Eskişehir Yolunda, Trende
Bugün hareket. Mukaddes Ankara’dan esefle (üzüntüyle) ayrılıyorum. Hakikatte mücbir (zorunlu) bir sebeple, sevmeye başladığım ve millî elemleri paylaşarak ıstırap çektiğim bu şehirden ayrılıyorum!
Burada görmüş olduğum hüsnükabul, hafızamdan olduğu kadar kalbimden de silinmeyecek. Buraya ne zaman döneceğim? Ve döndüğümde bu sevimli müstahkem (sağlam) şehri nasıl bulacağım? Burada pek çok dost, cesaret ve feragattan şan almış, samimî asil simalar bırakıyorum. Müdafaa ettiğimiz davanın haklı olması dolayısıyla Cenab-ı Hakkın inayetiyle, neticenin, lehimize olacağına derin imanım bulunmakla beraber, onları bu müşkil akibetlerine terk etmek bana acı geliyor.
