Ünlü Rosetta Taşı, iki Mısır ve bir Yunan olmak üzere üç eski metin ile yazılmış siyah bir granit levhadır. Bu levha anlamını araştırmacılar yüzyıllardır tarihçilerin gözünden kaçan eski Mısır hiyerogliflerini deşifre ederek buldu.
NEDEN TAŞTA 3 FARKLI YAZI BULUNUR
Arkeofiliden aktarılan bilgilere göre; Taşta üç farklı yazı olmasının nedeni, Büyük İskender’in generallerinden birinin mirasından kaynaklanmasıdır. Taş üzerindeki Yunanca metin, İskender’in Yunanca konuşan bir Makedon generali olan I. Ptolemaios Soter tarafından kurulan Mısır’ın Ptolemaik hanedanıyla bağlantılıdır. İskender MÖ 332’de Mısır’ı fethetmiş ve Ptolemaios Soter, İskender’in ölümünden dokuz yıl sonra ülkenin kontrolünü ele geçirmiştir. (MÖ 30’da ölen Kleopatra, Ptolemaios soyunun son aktif hükümdarıydı.)
Günümüzde oldukça ünlü olan Rosetta Taşı, Ptolemaios Soter ile değil, onun soyundan gelen V. Ptolemaios Epiphanes ile ilişkilidir. V. Ptolemaios’un rahipleri, Ptolemaik hanedanlığı sırasında her biri önemli sosyal roller oynayan üç farklı el yazısı kullanmıştır.
British Museum’a göre, Napolyon’un Mısır’ı işgalinin bir parçası olan bir Fransız askeri seferi, 1799’da Rashid kasabasında bir kalenin inşası sırasında Rosetta Taşını ortaya çıkarmıştır. Oxford University Press’e göre Rosetta, Rashid’in Fransızca adıdır.
TAŞ KIRIK ÇIKTI
Ancak taş tam değil daha büyük bir levhanın kırık bir parçası olarak bulundu. Kırık olan üst kısmındaki hiyerogliflerin büyük bir kısmı eksik olsa da, taş üzerine üç farklı yazı türüyle aynı mesaj kazınmıştı – eski Yunanca; Mısır hiyeroglifleri; ve Mısır demotik yazısı (Mısırlıların MÖ 7. yüzyıl ile MS 5. yüzyıl arasında kullandığı el yazısı).
Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olan Foy Scalf, “Günlük konuşmada ve idari belgelerde kullanılan çağdaş dil için Mısır demotik yazısı kullanıldı.” Açıklamasında bulundu. “Buna karşılık, hiyeroglif bölümünün grameri, Mısır dilinin MÖ 2044’ten MÖ 1650’ye kadar uzanan Orta Krallık dönemiyle ilişkili Mısır dilinin aşaması olan Orta Mısır dilini taklit etmekteydi. Ptolemaios döneminde, Orta Mısır dili genellikle çok resmi yazıtlar için kullanılmaktaydı. Çünkü Mısırlı yazıcılar bunu, metne otorite katan kendi dillerinin klasik bir versiyonu olarak gördü.”
ROSETTA TAŞININ KEŞFİ
Antik Yunanca, Ptolemaik hanedanlığı sırasında eski Mısır’da eğitimli sınıf arasında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştı. Rosetta Taşı’nın keşfi sırasında hala onu anlayan modern bilim insanları bulunmaktaydı. Bu nedenle taş, araştırmacıların bir dil için iki farklı yazı olan Mısır hiyerogliflerini ve demotik yazıları deşifre etmesine yardımcı olmuştur. (Britannica, MÖ 30’da Romalıların Mısır’ı ele geçirmesinden sonra hiyeroglif kullanımının ortadan kalkmaya başladığını ve bilinen son Mısır hiyeroglif yazısının MS dördüncü yüzyılda görüldüğünü belirtti)
Rosetta Taşı üzerindeki mesaj muhtemelen Kahire’nin yaklaşık 25 kilometre güneyindeki eski bir başkent olan Mısır şehri Memphis’teki bir rahipler konseyi tarafından yazılmış oldu. Rahipler, MÖ 196’da tahtı 5 yaşında devralan ve resmi olarak 13 yaşında taç giyen V. Ptolemaios Epiphanes’in (MÖ 210’dan MÖ 180’e kadar yaşadı) dokuzuncu yılında oydu. Kendisinin Mısır hükümdarı olarak taç giyme töreni kutlanıyordu.
Kararnamenin Mısır genelinde dikilen taşlar üzerindeki yazıtı, resmi bildiriler için önceki bir modeli izlemişti. Scalf, “IV. Ptolemaios Philopator’un MÖ 217’deki Raphia savaşından sonra verdiği kararname ve MÖ 238 tarihli Canopus Kararnamesi’nde III. Ptolemaios Euergetes tarafından gibi benzer üç dilli kararnameler daha önce yayınlanmıştı.” diyor. “Dolayısıyla, böyle bir kararname zorunlu olarak standart bir mesele olmasa da, yerleşik bir emsal izledi.”
Kararnamenin yazıldığı bağlam, neden üç farklı yazıyla yazıldığına ışık tutuyor. Rahipler taşı oymak için Memphis’te toplandıklarında, Mısır’daki siyasi durum karmaşıktı.
Scalf, “V. Ptolemaios Epiphanes, babası IV. Ptolemaios Philopator MÖ 204’te öldüğünde sadece küçük bir çocuktu ve Mısır imparatorluğunu naipler tarafından yönetilmek üzere terk etti. İktidar geçişi, kraliyet yönetimi için talihsiz bir zamanda geldi.” diyor.
MÖ 312’de Makedon general I. Seleukos Nicator tarafından kurulan Batı Asya’nın Seleukos İmparatorluğu, IV. Ptolemaios Philopator’un ölümünün ardından oluşan güç boşluğundan yararlandı ve Batı Akdeniz kıyılarındaki bölgeleri işgal ederek oradaki Ptolemaios kontrolünü baltaladı.
Aynı zamanda Mısır, IV. Ptolemaios Philopator’un saltanatının sonlarında başlayan büyük bir yerli grup isyanıyla uğraşıyordu.
