Milton Friedman, 31 Temmuz 1912'de Brooklyn, New York'ta doğdu. Ailesi, Doğu Avrupa'dan gelen Yahudi göçmenlerden oluşuyordu ve Friedman, ailesinin zorlu yaşam koşullarını gözlemleyerek büyüdü. Brooklyn’deki devlet okullarında eğitim aldıktan sonra, 1932 yılında Rutgers Üniversitesi'nden matematik diploması ile mezun oldu. Yüksek lisans ve doktora çalışmalarını Chicago Üniversitesi'nde tamamladı ve burada, ekonominin geleceğini etkileyecek teorilere imza atmaya başladı.
Friedman, 1938 yılında Rose Director ile evlendi. Çiftin iki çocuğu oldu: David ve Nancy. Friedman’ın ailesi, onun kariyerinde büyük bir destek ve ilham kaynağı oldu. Eşi Rose, Friedman’ın akademik çalışmalarında ve sosyal fikirlerinin yayılmasında önemli bir rol oynadı. Aile, sosyal ve ekonomik tartışmalara aktif bir şekilde katıldı, bu da Friedman’ın fikirlerinin şekillenmesinde büyük bir etkendir.
Adam Smith: Ekonominin huysuz babası
EKONOMİK TEORİLERİ
Monetarizm ve Para Arzı
Milton Friedman’ın ekonomik düşünce sisteminin temel taşı Monetarizm'dir. Monetarizm, para arzının ekonomik aktiviteler üzerindeki etkisini vurgular ve enflasyonun para arzındaki değişikliklerle doğrudan bağlantılı olduğunu öne sürer. Friedman’a göre, ekonomik istikrarın sağlanabilmesi için para arzının kontrol altında tutulması gerekmektedir. Bu görüş, onun “Para Tarihi ve Teorisi” adlı eserinde detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Friedman, enflasyonu kontrol etmenin ve ekonomik istikrarı sağlamanın en iyi yolunun, para arzını belirli bir hızda artırmak olduğuna inanıyordu.
Tüketim Fonksiyonu
Friedman’ın diğer önemli teorisi Tüketim Fonksiyonu’dur. Bu teori, bireylerin tüketim harcamalarını sadece mevcut gelirlerine değil, gelecekteki gelir beklentilerine göre de düzenlediklerini öne sürer. Friedman, bu yaklaşımını “Hayat Boyu Gelir Hipotezi” olarak tanımlamıştır. Bu hipotez, bireylerin tüketimlerini, öngörülebilir bir gelir akışına dayanarak planladığını ve bu durumun ekonomideki toplam tüketim düzeyini belirlemede önemli bir etken olduğunu belirtir.
Serbest Pazar ve Devlet Müdahalesi
Friedman’ın serbest piyasa ekonomisi savunusu, devlet müdahalesine karşı çıkan görüşlerle birleşir. Ona göre, serbest piyasa mekanizmaları, kaynakların daha etkin bir şekilde tahsis edilmesini ve ekonomik verimliliğin artırılmasını sağlar. Bu fikirler, “Kapitalizm ve Özgürlük” adlı eserinde geniş bir şekilde ele alınmıştır. Friedman, devlet müdahalesinin ekonomik özgürlükleri kısıtladığını ve piyasa başarısızlıklarını düzeltmek için devletin minimal bir rol oynaması gerektiğini savunur.
Gelir Vergisi ve Sosyal Politikalar
Friedman, vergi ve sosyal politika konularında da radikal önerilerde bulunmuştur. "Negatif Gelir Vergisi" önerisi, düşük gelirli bireylerin gelirlerini artırmak için sosyal yardım programları yerine vergi kredileri sağlanmasını öngörür. Bu öneri, sosyal güvenlik ağlarının daha etkili bir şekilde çalışmasını hedeflemiş ve sosyal politikaların yeniden düşünülmesine önayak olmuştur.
Friedman ve Eğitim
Friedman, eğitim alanında da önemli katkılarda bulunmuştur. Özellikle eğitimde serbest piyasa mekanizmalarının uygulanması gerektiğini savunmuş ve özel okul kuponları gibi önerilerde bulunmuştur. Bu öneriler, eğitimde daha fazla rekabet ve kaliteyi teşvik etmeyi amaçlamıştır.
Akademik Çalışmaları
Milton Friedman, Chicago Üniversitesi'nde uzun yıllar öğretim üyeliği yapmıştır ve burada, monetarizmin temellerini atmıştır. “Ekonomik Özgürlük ve Devlet” adlı eserinde, devlet müdahalesinin sınırlandırılması gerektiğini ve ekonomik özgürlüğün teşvik edilmesi gerektiğini vurgular. Friedman’ın akademik çalışmaları, sadece teorik değil, aynı zamanda uygulamalı ekonomi alanlarında da büyük bir etki yaratmıştır. “Para Tarihi ve Teorisi” gibi eserleri, para politikalarının nasıl şekillendirileceğine dair kapsamlı bir anlayış sunar.
Friedman’ın Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandığı 1976 yılı, onun ekonomiye yaptığı katkıların uluslararası alanda tanındığının bir göstergesidir. Nobel ödülü, Friedman’ın para politikası ve ekonomik teorilere getirdiği yenilikçi bakış açılarını ödüllendirmiştir.
Keynesyen Ekonomi Modeli: Küresel sistemde devlet müdahalesi ile istikrar arayışı
Ekonomi Bilimine Etkileri
Milton Friedman’ın ekonomik teorileri, modern ekonomi biliminin şekillenmesinde kritik bir rol oynamıştır. Monetarizm, özellikle 1970'lerin stagflasyon döneminde geleneksel Keynesyen yaklaşımlara alternatif olarak öne çıkmıştır. Friedman’ın teorileri, birçok ülkenin para politikalarının yeniden yapılandırılmasında etkili olmuş ve enflasyonla mücadelede önemli bir araç haline gelmiştir.
Friedman’ın serbest piyasa vurgusu, ekonomik liberalizasyon politikalarının benimsenmesinde de etkili olmuştur. 1980'lerde birçok ülke, devlet müdahalesini azaltarak serbest piyasa mekanizmalarının ön planda olduğu bir ekonomik ortam yaratmıştır. Bu reformlar, global ekonomik politikaları derinden etkilemiş ve serbest piyasa ekonomisinin modern dünyadaki yerini sağlamlaştırmıştır.
