* Bilkent Üniversitesi’nde bir grup bilim insanı tarafından bulunan bakteri toprağa serpildiğinde mayını tespit edecek
* Biyolojik Mayın Tespit Sistemi, Türkiye’nin mayın arama ve imha için harcadığı enerji ve parayı minimuma indirecek
Haber: Neslihan GÜRSOY
Bilkent Üniversitesi Ulusal Nanoteknoloji Merkezi (UNAM)’da faaliyetlerini sürdüren bir grup bilim insanı buldukları bakteriyle mayın tuzağına kökten çözüm buldular. Bu bakteri toprağa serpildiğinde mayını tespit edecek. Savunma Sanayi Müsteşarlığı, TÜBİTAK ve Elginkan Vakfı’nın desteklediği UNAM’dan Sıla Toksöz önderliğindeki projede, ODTÜ Biyolojik bilimlerden Ledun Akyüz, Ajsa Reka, Laila Akhmetova da görev aldı. Bilim insanları tarafından geliştirilen “Biyolojik Mayın Tespit Sistemi” dünyada bir ilk. Projede, bakterilerin genleri değiştirilerek toprağa serpiliyor ve patlayıcı maddeler buhar halinde dışarı çıkıyor. Bu buharla etkileşime giren bakteri ışıma yapan bir protein ortaya çıkarıyor.
Toprağa zarar vermiyor
Popüler Bilim Dergisi’ne çalışmalarını anlatan Sıla Toksöz, 2008 yılının haziran ayından bu yana çalışmalarını sürdürdüklerini belirterek, şöyle konuştu, “Seçilen bakteri doğada bulunan bir bakteri olduğundan toprağa da insana da zarar vermiyor. Hatta topraktan patlayıcılar temizlendiğinde bölge organik tarıma bile açılabilecek. Bakteri insana bulaştığında antibiyotik direnç geni devreye girmeyecek.Bakterinin bir başka özelliği de yüksek sıcaklıklara dayanabilmesi.Bakteri özellikle ilk bahar yazda kullanılabileceği için
seçildi.”
Dünyada benzeri yok
Toksöz, projenin yurtdışında bulunan benzer yönteminin bazı dezavantajları yüzünden (kullanılan mikroorganizmanın antibiyotik direnç geni kullanılması yüzünden doğaya salınamaması gibi) aktif olarak kullanılamadığını belirterek, “Dolayısıyla, bu projedeki bakteri hem yurt içinde, hem de yurt dışında kullanım alanı bulacak” diye konuştu.
Türkiye’ye maliyeti 700 milyon dolar
Ottowa Sözleşmesi gereği, Türkiye topraklarında ve depolarındaki toplam 4 milyon mayını 2014 yılına kadar imha etmek zorunda. Geleneksel yöntemlerle mayının tespit ve imhası 100 saate yakın zaman alırken, sadece birini temizlemenin maliyeti yaklaşık 1000 dolar. Tüm dünyadaki mayınları temizlemenin maliyeti 100 milyar dolarken, Türkiye’deki mayınları temizlemenin maliyeti ise 700 milyon dolar Mayın tespit süresi ve maliyeti düşürmesi hedefleyen projeyle Türkiye bu büyük maliyetten kurtulabilecek.
Projede bakterilerin genleri değiştirilerek toprağa serpiliyor ve patlayıcı maddeler buhar halinde dışarı çıkıyor. Bu buharla etkileşime giren bakteri ışıma yapan bir protein ortaya çıkarıyor.
Bakteri yüksek sıcaklıklara dayanabiliyor. Güneydoğuda sıcaklıklar 45 dereceye kadar ulaştığı için buna dayanamayan bir bakterinin yazın kullanılamayacığına dikkat çeken bilim insanları, kışın yağmurda ya da karda kullanma imkanının da olmadığını söyledi.
Sistem nasıl işliyor
Sıla Toksöz, Biyolojik Mayın Tespit Sistemi’nin işleyişini şöyle anlattı: “Plazmik denilen yuvarlak genlerin içine protein üretilmesini istediğiniz geni koyuyorsunuz. Biz TNT ile çalışacağız. Ortamda TNT olması durumunda bakterinin içinde bir proteine bağlanıyor. O da gidip DNA’ya bağlanıyor. Arada bir spesifik protein var ve bu proteini dizayn ediyorsunuz. Bunu dizayn ettiğinizde bu TNT’ye bağlanacak, aynı zamanda gidip DNA’ya bağlanacak ve istediğimiz parlayan proteini üretecek.
Mayın bulduğunda ışımak üzere genetik olarak modifiye edilmiş mikroorganizmalar, mayınlı arazilere zirai ilaçlama uçaklarıyla serpilecek. Işıma sonrasında mayınların yerleri kamera yardımıyla tespit edilecek. Mayınların koordinatları özel bir yazılımla belirlenecek. Sistemin geliştirilmesinin ardından hedeflenen ise mikroorganizmaların mayınların bozunmasını sağlayıp, düşük maliyetle toprağı mayınlardan ve kimyasalar maddelerden temizlemek.”
