NASA’nın InSight (Interior Exploration using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport) uzay aracı, Mars’ın derinliklerinden gelen sismik verilerle bilim dünyasında heyecan oluşturdu.
Kızıl Gezegen’e inen ve dört yıl boyunca “Mars’ın nabzını” dinleyen InSight, yüzeyin 11.5-20 kilometre altında sıvı su rezervuarlarının varlığına işaret eden bulgular ortaya koydu. Bu keşif, Mars’ın geçmişteki sulu dünyasından izlerin hâlâ korunduğunu ve belki de yaşam için uygun ortamlar barındırabileceğini öne sürdü.
Uzmanlar, bu verilerin gezegenin evrimini anlamada ve gelecekteki insanlı görevler için hayati bir kaynak olabileceğini belirtti.
SİSMİK TİTREŞİMLERİN ANLATTIĞI HİKÂYE
InSight’ın ultra hassas sismometresi (SEIS), 2018-2022 arasında 1.319’dan fazla “Mars depremi” (marsquake) kaydetti. Bu titreşimler, sismik dalgaların Mars’ın iç yapısından geçerken hızlarının analiz edilmesiyle yorumlandı.
Proceedings of the National Academy of Sciences’ta yayımlanan bir çalışma, bu dalgaların 11.5-20 kilometre derinlikteki kırıklı magmatik kayaçlarda sıvı suyla dolu gözeneklerden geçtiğini gösterdi.
Araştırmacılar, eğer bu bulgular gezegenin geneline yayılıyorsa, Mars’taki yeraltı suyunun tüm yüzeyi 1-2 kilometre derinliğinde bir okyanusla kaplayacak kadar fazla olabileceğini tahmin etti.
UC Berkeley’den gezegen bilimci Prof. Michael Manga, keşfin önemini şöyle özetledi:
“Su, bir gezegenin evrimini şekillendiren en kritik molekül. Bu bulgu, Mars’ın suyunun nereye gittiği sorusuna yanıt sunuyor ve yaşam arayışı için yeni bir hedef belirliyor.”
Manga, yeraltı rezervuarlarının Dünya’daki derin madenlerde ve okyanus tabanında bulunan mikrobiyal yaşamla benzer ortamlar sunabileceğini ekledi.
MARS’IN SU DÖNGÜSÜ VE YAŞAM POTANSİYELİ
Mars’ın milyarlarca yıl önce nehirler, göller ve hatta okyanuslarla kaplı olduğu biliniyor. Ancak gezegenin atmosferini kaybetmesiyle bu suyun çoğu uzaya kaçtı ya da yüzeyde donmuş halde kaldı.
InSight’ın verileri, suyun önemli bir kısmının yeraltına sızdığını ve sıvı formda korunduğunu öne sürdü.
UC San Diego’dan jeofizikçi Vashan Wright, “Mars’ın su döngüsünü anlamak, ikliminin, yüzeyinin ve iç yapısının evrimini çözmek için kritik. Suyun nerede ve ne kadar olduğunu bilmek, bu bulmacanın ilk parçası” dedi.
Bilim insanları, sıvı suyun varlığının yaşam arayışında dönüm noktası olabileceğini düşündü.
Japonya’daki Hiroshima Üniversitesi’nden Prof. Ikuo Katayama, Geology dergisinde yayımlanan çalışmasında, InSight’ın sismik dalgalarının Mars kayalarıyla benzer özelliklere sahip İsveç’teki diabase kayalarında test edildiğini ve suyla dolu gözeneklerin varlığını desteklediğini belirtti.
Katayama, “Bu rezervuarlar, mikrobiyal yaşam için uygun ortamlar barındırabilir” dedi.
PRATİK ZORLUKLAR VE GELECEK PLANLARI
Ancak bu suyun insanlık için bir kaynak olması şimdilik uzak bir hayal. Rezervuarlar, yüzeyden 11.5-20 kilometre derinlikte bulunuyor ve bu derinlikte sondaj yapmak, Dünya’da bile büyük bir mühendislik sorunu.
Penn State Üniversitesi’nden jeofizikçi Prof. Tieyuan Zhu, “Mars’ta bu derinliklere ulaşmak, mevcut teknolojiyle neredeyse imkânsız. Ama bu bulgu, suyun varlığını doğrulayarak gelecekteki görevlerin hedeflerini netleştiriyor” dedi.
Zhu’nun ekibi, JGR Planets’te yayımlanan bir çalışmada, sismoelektrik sinyallerle yeraltı suyunu tespit etmenin yeni yollarını önerdi.
InSight’ın verileri, sadece suyla sınırlı kalmıyor. Lander, Mars’ın kabuğunun 25-40 kilometre kalınlığında olduğunu, çekirdeğinin beklenenden büyük (1800 kilometre yarıçap) ve erimiş olduğunu ortaya koydu. Bu bilgiler, gezegenin jeolojik tarihini ve volkanik aktivitelerini anlamada kritik.
Arizona Üniversitesi’nden gezegen bilimci Prof. Alfred McEwen, “InSight, Mars’ın iç yapısını bir röntgen gibi taradı. Bu veriler, gezegenin nasıl oluştuğunu ve neden Dünya’dan farklılaştığını anlamamızı sağlıyor” dedi.
ASTRONOMİK VE ÇEVRESEL TARTIŞMALAR
InSight’ın bulguları heyecan verici olsa da, düşük yörünge uydularının (LEO) artan sayısı, Mars gözlemlerini zorlaştırdı.
Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü’nden Dr. Federico Di Vruno, Astronomy & Astrophysics’te yayımlanan bir raporda, Starlink gibi uydu takımyıldızlarının radyo teleskoplarını rahatsız ettiğini belirtti.
Vruno, “Mars’tan gelen hassas veriler, bu tür girişimler nedeniyle gölgelenebilir. Daha sıkı düzenlemelere ihtiyacımız var” dedi.
MARS’TA YENİ BİR BAŞLANGIÇ
InSight’ın misyonu sona ermiş olsa da, topladığı veriler bilim insanlarını hâlâ meşgul etti. NASA’nın eski InSight baş araştırmacısı Bruce Banerdt, “Bu veriler, Mars’ın yaşanabilirliği ve evrimi hakkında detaylı sorulara yanıt veriyor. Beklentilerimizin ötesinde bir başarı” dedi. Banerdt, bulguların spekülatif yönleri olsa da, mineral fiziğiyle desteklenen analizlerin güçlü bir temel sunduğunu ekledi.
Mars’ın yeraltındaki sıvı su rezervuarları, sadece bilimsel bir keşif değil, aynı zamanda insanlığın Kızıl Gezegen’deki geleceği için bir umut ışığı oldu. Bu su, bir gün astronotlar için içme suyu, tarım veya roket yakıtı üretimi gibi amaçlarla kullanılabilir mi? Şimdilik bu sorunun yanıtı belirsiz, ancak InSight’ın titreşimleri, Mars’ın sırlarını çözmek için yeni bir kapı araladı. Gezegenin sessiz derinlikleri, belki de yaşamın izlerini fısıldamaya devam edeceği bildirildi.
