9 Eylül 1922... İzmir''in kurtuluşu her 9 Eylül''de tüm Türkiye''de kutlanıyor. Peki İzmir''in kurtuluşunda neler yaşandı?
9 EYLÜL İZMİR''İN KURTULUŞU
Büyük Taarruz harekâtı sonucu Türk ordusunun Yunan işgali altındaki İzmir''e 9 Eylül 1922''de girmesi, Mudanya Ateşkes Antlaşması ve sonrasında Lozan Barış Antlaşması''na uzanan süreci başlatması dolayısıyla Milli Mücadele''nin sona ererek Türk milletinin kurtuluşu ve bağımsızlığını elde edişinin simgesi olmuş çok önemli bir tarihi olaydır.
İzmir''in, 15 Mayıs 1919 yılında Yunan güçleri tarafından işgal edilmesi, Anadolu''da Milli Mücadele''nin başlamasında önemli bir aşama olarak kabul edilir. O tarihe kadar Anadolu’da işgallere karşı dağınık olan düşünce ve örgütlenme biçimleri mevcuttu. İzmir’in işgali Anadolu insanın direniş ve karşı koyuş düşüncesini körüklemiş, İstanbul''da başlayan işgali protesto mitingleri Damat Ferit hükümetinin düşmesine sebep olmuş; örgütlenme ve protesto mitingleri Anadolu''nun en ücra köşelerine kadar yayılmıştı.
Artık İzmir Anadolu harekâtı için temel sembollerden biri haline getirilmişti ve İzmir''in işgaline karşı protesto mitingleri, her yıl işgalin yıl dönümlerinde, Anadolu''nun çeşitli kent ve kasaba merkezlerinde tekrarlanmakta; konu sürekli gündemde tutulmaktaydı. Birinci İnönü, İkinci İnönü, Aslıhanlar -Dumlupınar ve Sakarya Meydan Muharebeleri milli mücadelenin kazanılmasında önemli adımlar atılmıştı.
"ORDULAR İLK HEDEFİNİZ AKDENİZ''DİR"
Türk ordusu tarafından 26 Ağustos 1922''de başlatılan Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı''nın son safhası idi. Kesin sonuç beş gün içinde elde edildi; 30 Ağustos''ta Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ordulara bir bildiri yayımlayarak “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz''dir. İleri!” tarihi emrini verdi ve 2 Eylül''de Uşak''a girildi.
Dumlupınar Meydan Muharebesi''nde kendisinin de haberdar olmadan Yunanistan Küçük Asya Ordusu''nun başkomutanlığına getirilmiş General Nikolaos Trikupis tutsak edildi. Türk birlikleri, İzmir''e doğru hızla ilerledi. Yunan birlikleri ve Rum siviller Anadolu''dan çekildiler.
9 Eylül 1922 sabahı Ahmet Zeki Bey komutasındaki 2. Süvari Fırkası, ardından Mürsel Paşa komutasındaki 1. Süvari Fırkası birlikleri İzmir şehrine girdi. Ardından 5. Süvari Kolordusu Komutanı Mirliva Fahrettin Paşa, komutasındaki birliklerle saat 10.00''da İzmir''e girdi.
HÜKÜMET KONAĞINA TÜRK BAYRAĞINI DİKTİ
İkinci Tümen''in öncülüğünü yapmakla görevlendirilen Dördüncü Alay Komutan Yardımcısı Yüzbaşı Şerafeddin Bey''in komutasında yaya olarak en önde giden sekiz er, Bornova''dan Halkapınar''a ilerleyişi sırasında Punta''daki Tuzakoğlu fabrikasına yaklaştıkları sırada fabrika pencerelerinden ani bir ateşe uğramıştır. Bu olayda 4 asker hayatını kaybetti ve hemen orada defnedildiler. İzmir''in kurtuluşu sırasında can veren askerlerin isimleri şöyledir: Akşehirli Bekiroğlu Mehmet, Antalyalı Ömer oğlu Hakkı (Sarıarslan), Nevşehirli Ahmet oğlu Seyit Mehmet ve Nevşehirli Ahmet oğlu Ahmet.
9 Eylül nedir? İzmir ne zaman kurtuldu
Konak''a ulaşmayı başaran Şerafettin Bey, Hükümet Konağı önünde göğsüne isabet eden mermilerle yaralanmıştı ancak Konağa girip balkona Türk bayrağını dikebildi. Hükümet Konağı''na bayrağın dikilmesinin hemen ardından Yüzbaşı Zeki komutasındaki süvari birliği Hükümet Konağı''nın hemen sağında yere alan ve günümüze ulaşmayan Sarıkışla''ya, Üsteğmen Arif ve takım komutanı Celal Bey ile Yedeksubay Besim Efendi''nin de Kadifekale''ye bayrağı çekmesi ile İzmir''in işgalden kurtuluşu ilan edilmiş oldu.
Birinci Süvari Tümeni Komutanı Mürsel Paşa bir Fransız harp gemisi telsizi vasıtasıyla, İzmir’e girildiğini Ankara’ya bildirdi. Belkahve''den tarihi günü izleyen başkomutan Mustafa Kemal Paşa, yanında Fevzi ve İsmet paşalar, 10 Eylül sabahı İzmir''e girdi ve Fahrettin Paşa ile buluşarak doğruca Hükümet Konağı''na gitti. Konağın balkonundan, başarıyı millete mal eden kısa bir konuşma yaptı.
Mustafa Kemal Paşa''nın ordulara 1 Eylül''de verdiği tarihi emirle başlayan ve, 18 Eylül 1922 tarihine kadar yapılan Takip Harekâtı ile bütün Batı Anadolu''daki Yunan askerleri Türk sınırları dışına çıkarılmıştır. Takip harekatının başarı ile sonuçlanması sayesinde İzmit bölgesinden İstanbul Boğazı''na, Balıkesir bölgesinden Çanakkale Boğazı''na kadar Türk ordusu için hayati önem taşıyan diğer stratejik hedefler de İtilaf Devletlerinin işgalinden, olaysız olarak ve barış yoluyla kurtarılmıştır. Türk Ordusunun kazandığı bu zafer, Mudanya Ateşkes Antlaşması''na giden süreci başlatmış; Türkiye, Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra 24 Temmuz 1923''te Lozan Barış Antlaşması''nı imzalayarak bağımsızlığını kazanmıştır.
ATATÜRK''TEN İNGİLİZ AMİRALE TARİHİ DERS
Gazi Mustafa Kemal Paşa; yabancı uyrukluların durumlarını konuşmak için gelen İngiliz Donanması Komutanı''na "Derhal limanı terk edin!" restini çekince bazıları korktu. Fakat savaş gemileri verdiği süre dolmadan ayrıldı
Anılarla Atatürk''ün İzmir''i / ARAŞTIRMA: Hanri BENAZUS YAYINA HAZIRLAYAN: Şevket ÖZÇELİK
YAVERİ SALİH BOZOK''TAN:
Kurtuluş sonrası İngiliz Donanması''nın İzmir Limanı''nda kalmaya devam etmesi Gazi Mustafa Kemal Paşa''yı çok tedirgin etmektedir.
İngiliz Donanma Komutanı ziyaretine gelir. Gazi misafirperverlik gösterir. Amiral, kendi vatandaşları ile azınlıkların durumlarını sorar.
Gazi; suç işlemeyenlerin İzmir''de kendisi kadar güvende olacaklarını, suç işleyenlerin adaletin huzuruna çıkacaklarını söyleyince sohbet gergin bir havaya girer.
Sonrası Salih Bozok''tan dinliyoruz:
"Donanma komutanı der ki:
- Fakat Paşa Hazretleri, fevkalade günler geçirdik. Yunan Ordusu''ndan cesaret alan bazı Rum ve Ermeniler şımarıklık yapmış olabilir. Bunlar, fevkalade günlerin olaylarıdır. Hoş görülmesi gerekir. Eğer bu kimseler, halkın husumetine bırakılacak olursa, bütün dünya aleyhinize kıyameti koparır!
Son cümleye kadar gülümsemekte olan Mustafa Kemal Paşa, amiral tehdide kalkışınca sözünü bıçak gibi kesmiş:
- Şu "Efendi Devlet" rolünü bir kenara koyunuz Amiral! Milletleri de tehdit etmekten vazgeçiniz!
İngiltere ve müttefiklerinin kıyameti koparıp koparmayacağını düşünmem! Bunlar memleketimin iç işleridir; kimsenin bu işlere karışmasına müsaade etmem!
Amiralin benzi kül gibi olmuş:
- İngiltere Hükümeti''nin tebaasını her yerde koruma hakkı, devletler hukukunun teminatı altındadır. Avrupa devletleriyle birlikte arkaladığımız Rum ve Ermenilerin güven içinde bulundurulmasını sadece rica ettik. Yoksa biz bu güvenliği sağlayacak güçteyiz...
İşte o zaman Mustafa Kemal Paşanın tepesi iyice atmış:
"O İSE, BAKMIYORDU BİLE..."
- Arkaladığınız Yunan Ordusu''nun denizde yüzen leşlerini herhalde görmüş olmalısınız! Türk Ordusu asayişi sağlayacak güçte olduğu gibi, limanı boşaltacak güçtedir de... Donanmanızın en kısa zamanda limanı terk etmesini istiyorum!
Mustafa Kemal Paşa''nın cümleleri, art arda Osmanlı tokatları gibi yüzünde şakladıkça, Amiral ne yapacağını şaşırmış ve;
- İngiltere''ye savaş mı açıyorsunuz? demiş.
Paşa burada son sözünü söylemiş:
- Savaş açmak mı? Siz yoksa Sevr Antlaşması''nın hala yürürlükte olduğunu mu sanıyorsunuz? Biz onu çoktan yırttık... Karşımda oturuşunuzu, sizi konuk saymama borçlusunuz! Bizim gözümüzde "Barış antlaşması yapmamış" iki devletiz. Savaş hukuku yürürlüktedir. Gemilerinizi derhal kara sularımızdan çekmenizi size ihtar ediyorum!
Amiral bu sözlerle bir balmumu heykeline dönmüş...
Mustafa Kemal Paşa''nın odasında oturduğu sandalyede küçüldükçe küçülmüş ve sonunda kekeleyerek;
- Affedersiniz!
demiş ve yerlere kadar eğilerek geri geri kapıya gidip dışarı çıkmış."
* * *
Görüşmeden sonra İngiliz Hükümeti Türk Hükümeti''ne ultimatom verir. Komutana söylenenlerin yazı ile teyidi istenir... İstenen yapılır.
Olay şehirde de duyulur ve Falih Rıfkı Atay''ın anılarına göre "Başımızı yeniden savaş belasına sokacağız" tedirginliği başlar.
Fakat birkaç saat sonra İngiliz ve Fransızlar, kendi devletlerinin uyruğunda olanları gemilere bindirip sessizce çekip giderler.
Salih Bozok o anı şöyle anlatıyor:
"Verilen zaman bittiğinde, büyük İngiliz donanmasının uzaklaşmasını seyrettik.
"O" ise, bakmıyordu bile...
Bornova Belkahve Atatürk Anıtı
