Deprem de çoğu zaman zarar veren doğal afetlerden birisidir. Deprem gibi afetlerde yaralıya müdahalede ilkyardımı iyi bilmek; herhangi bir enkazdan hayat kurtarabilmek için son derece önemli. En sık karşılaşılan yaralanmalar; iç ve dış kanamalar, kafa, göğüs, karın, göz yaralanmaları, ezik veya kırıklar ve yanmalardır.
Enkaz altından yaralı çıkarırken dikkat edilmesi gereken pek çok konu var. Aceleye getirilen kurtarma girişimleri sonucunda yeni kanamalar, yeni kırıklar meydana gelebilir, ağır yaralanmalar oluşabilir. İlk kural, yaralının vücudunun katlanmadan, boynunun ve belinin sağa sola, arkaya öne kıvrılmadan, vücut boyunca çekilerek çıkarılması. Bu esnada yaralının vücudunun değişik bölümlerinin halen sıkışık olması ihtimali de göz önünde bulundurulmalı.
ANA KURALLAR ŞUNLAR
Önce kendinizin ve çevrenizin can güvenliğini sağlayın.
Bilmediğiniz konuda müdahale etmeyin.
Yaralıyı ve yakınlarını sakinleştirin.
Olay yerine ulaşan sağlık personeline detaylı ve doğru bilgi verin.
Çevrede ilkyardım konusunda daha deneyimli birisi varsa, ana müdaheleyi ona bırakın ve yardımcı konuma geçin.
Soğukkanlı ve çevrenizi sakinleştirecek şekilde davranın.
Yaralıyı soğukkanlı ve hızlı bir şekilde değerlendirin.
TEMEL İLKELER:
Tanı:
Hasta veya yaralının solunum, dolaşım, kanama, şok, bilinç gibi yaşamsal öneme ait durumlarına öncelik verin.
Haberleşme:
Olayı haber vererek gerekli sağlık, itfaiye, güvenlik ekiplerinin olay yerine gelmeleri sağlanmalı. Öncelikle yaralının hava yolunun ve solunumunun açık olup olmadığını kontrol etmek gerek. Bunu yaralının ağzına ve burnuna ağzınızı yaklaştırarak yapabilirsiniz. Şah damarından kalp atışı olup olmadığını kontrol edin.
Tehlike:
Yaralı ya da hastanın bulunduğu yerin gaz, elektrik vb. kaçağı gibi tehlike içerip içermediğini saptayın.
Taşıma:
Yaralı ya da hastanın tehlikeli bölgeden çıkarılması, ilkyardımın daha uygun koşullarda yapılacağı yere aktarılması veya ambulansa nakli sırasında, yaralanma ya da hastalığın durumuna uygun ve durumu kötüleştirmeyecek şekilde taşıyın.
Triyaj:
Birden çok yaralı veya hasta olduğu durumlarda müdahele öncelik sıralamasını dikkatle yapın ve buna uyun.
Deprem gibi doğal afetlerde en çok rastlanılan yaralanmalara yapılacak müdahaleler ise şöyle;
KAZAZEDEYİ KAZA ORTAMINDAN ÇIKARMA:
Boyun tesbiti yapılmalı,
Sıkışmanın kaldırılması için araç gereç kullanılmalı,
Kazazedenin arkasına geçmeli,
Kollarını kazazedenin kollarının altından geçirmeli,
Kazazedeyi kolundan tutarak çekmeli,
Vücuda saplanmış cisim varsa çıkarılmamalı
Kanamalar: Kanın herhangi bir nedenle damar dışına çıkmasına kanama deniyor. Kanamalar her zaman tehlikelidir. Halsizlik, şok ve ölümle sonuçlanabilir. İç ve/veya dış kanama biçiminde olabilir. Temel yaşam desteği sonrasında tedavide önceliğe sahiptir. Erişkinde 500 mililitre, çocuklarda 100-300 mililitre, bebeklerde 30 mililitreden fazla kanama (özellikle 10 dakika içinde) tehlike yaratır. Kanamaların çoğu 6-10 dakika içinde, damar spazmı ve pıhtı oluşumu ile durur. Acil bir durumdur ve hemen hastaneye sevk edilmelidir.
Şokta İlk Yardım:
Kazazede sırt üstü yatırılmalı,
Kanama ve şok ile ilgili bulgular kontrol edilmeli;
Görünür kanama
Soluk cilt
Uzuvlarda soğukluk
Hızlı nabız
Ayakların altına destek koyarak 20 -30 cm kadar kaldırılmalı,
Yaralı (varsa pansuman ve turnike görülecek şekilde) battaniye ile sarılmalı,
Tıbbi yardım gelene kadar bu pozisyon korunmalı,
Solunum ve nabız 3-5 dakika aralıklarla kontrol edilmeli.
Uzuv Kopması Durumunda İlk Yardım:
Kazazede sırt üstü yatırılmalı,
Kazazedenin bacakları 20-30 cm kadar yükseltilmeli,
Turnike uygulamalı (kopan uzvun 3-4 parmak üzerine),
Kopan parça temiz, su geçirmez ağzı kapalı plastik bir torbaya yerleştirilmeli,
Altın kural:
Kopan parçanın konduğu torba, buz içeren ikinci bir torbanın içine konmalı (kopan parça direkt buz veya su içine konmaz),
Torba temiz bir bez ile sarılıp yaralı ile aynı vasıtaya konmalı, üzerine hastanın ad ve soyadı yazılmalı,
Tıbbi birimler müdahalenin hızlandırılması için transport esnasında haberdar edilmeli.
Dış Kanama Kontrolü (küçük kanama):
Kanayan yer üzerine (parmakla temiz bir bez kullanılarak) baskı yapılmalı,
Kanama durmuyorsa el ayası kullanılarak baskı artırılmalı,
Kanama duruncaya kadar baskı uygulamaya devam edilmeli,
Birinci bez, kanla ıslanırsa üzerine ikinci bir bez koyarak (Altın kural: ilk bezi kaldırmadan) baskı yapmaya devam edilmeli,
Yaranın uç tarafındaki renk değişikliği ve nabız, kontrol edilmeli.
Kırıklarda İlk Yardım:
Genel prensipler
Eklem veya kırık bölgenin hareketini engellemek için TESPİT (sabitlenmeli) edilmeli,
Kırık bölgeye soğuk uygulama yapılmalı (buz uygulaması),
Kol ve bacaklardaki kırıklar sabitlendikten sonra kalp seviyesinden yükseğe kaldırılmalı.
Bacak -Diz ve ayak bileği eklemini içine alacak şekilde ve eşit uzunlukta iki atel seçilmeli (uzun bir tahta kullanılabilir),
Atel bacağın iki tarafına uygun şekilde yerleştirilmeli ve geniş sargı ile bağlanmalı.
Uyluk -Kalça ve diz eklemini içine alacak şekilde, biri koltuk altına uzanacak uzunlukta iki atel seçilmeli,
Atel bacağın iki tarafına uygun şekilde yerleştirilmeli,
İki atel gövde düzeyinde ve bacak hizasında iki veya üç geniş sargı kullanarak, diz seviyesinde geniş bir sargı, ayak bileğinde 8 şekli oluşturan bir sargı ile bağlanmalı.
Omurga tespiti
Esnemeyecek kalınlıkta 1.8-2 m. uzunlukta ve en az 70 cm genişliğinde sert materyal seçilmeli (tahta, kapı veya merdiven),
Tahta, katlanmış bir battaniye ile kaplanmalı,
Boyun, bel ve dizlerin arkası yumuşak materyalle desteklenmeli,
Başı desteklemek için, baş altına bir kumaş halkası yerleştirilmeli,
Baş bir bandajla tahtaya bağlanmalı,
Vücut, yanlarda rulo haline getirilmiş battaniyelerle desteklenmeli,
Ayak bileği, bacak, uyluk ve kalça sargılarla tahtaya bağlanmalı,
Göğüs çapraz sargılarla tahtaya bağlanmalı.
Kanamada, Ana Damara Baskı Uygulama:
Boyuna baskı uygulamak için, baş parmakla (yara sağdaysa sol baş parmak, yara soldaysa sağ baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
Köprücük kemiğinin arkasından baskı uygulamak için, baş parmak (yara sağda ise sol baş parmak, yara solda ise sağ baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
Koltuk altında baskı uygulamak için, bir veya her iki baş parmakla doğru yere baskı uygulamalı,
Kolda baskı uygulamak için, baş parmakla (sağ koldaki yara için sağ baş parmak, sol koldaki yara için sol baş parmak) doğru yere baskı uygulanmalı,
Kasıkta baskı uygulamak için, el yumruk yapılmış ve kol düz olarak (sağ taraftaki yara için sağ yumruk sol taraftaki yara için sol yumruk ) doğru yere baskı uygulanmalı,
Uylukta baskı uygulamak için, yumruk sıkılmış ve kol düz olarak (sağ taraftaki yara için sağ yumruk, sol taraftaki yara için sol yumruk ) doğru yere baskı uygulanmalı,
Sağlık ekibi gelinceye yada sağlık kuruluşuna ulaşıncaya kadar basınç gevşetilmemeli,
Yaralı pansuman görülecek şekilde battaniye ile sarılmalı.
Yanık Durumunda Yapılacaklar:
Yanan bölge üzerine bol su dökülmeli,
Yanan bölge üzerindeki elbiseler (giysiler) keserek, sıyırmadan çıkarılmalı,
Yanan bölge üzerindeki içi su dolu kabarcıklar patlatılmamalı,
Yanan bölge üzerine, su dışında (salça, diş macunu, yoğurt, patates vb. ) herhangi madde sürülmemeli.
Donmada ilk Yardım:
Deri soğuk soluk ve duyusuzdur,
Vücud ısısı çok düşerse ; kan damarları çok gevşer ve cilt kızarır ; “yalancı kanlanma”
Soğuk kan kalbe gider ve kalbin durmasına yol açar,
Özellikle baş, yüz, el ve ayaklar iyi korunmalıdır,
Hastayı kapalı ve ılık yere taşıyınız,
Islak ve donmuş elbiseyi çıkarınız, baş dahil battaniyeye kundak gibi sarınız,
Masaj kesinlikle yapmayınız,
Bilinçsiz ise;
Solunum ve kalp kontrol edilir, eğer alınamıyorsa kalp-akciğer canlandırma yapılmalıdır,
Bilinçsiz, fakat kalp ve solunum varsa ; kesinlikle ağızdan birşey verilmemelidir,
Bilinci yerinde ise; moral verilmelidir, kol ve bacaklarını hareket ettirmesi söylenilmelidir,
Altın Kural ; alkollu içecek vermeyiniz, sıcak alkolsuz içecek veriniz, uyutmayın, konuşturunuz, 20 derecelik ortama alınız ve kademeli olarak ortamı ısıtınız,
Donukta İlk Yardım;
Hafif donuklarda ilk yardım; hasta ılık yere götürülür, ayakkabı, çorap çıkartılır, el ve ayak kurutulur, hohlayarak nefesle veya koltuk altına sokularak ısıtılır.
Ağır donukta ilk yardım;
Donuk kısım sarımtırak veya mavimtrak renkte olur,
Bekleme sürecinde donan el veya ayak 40 derece suda bekletilir,
Kuru hava tatbiki uygulanmamalıdır.
