Ziya Gökalp, çok tartışılan bir isim. "Türkçü" yönü görülüyor, "İslâmcı" yönü ise örtülüyor.
Biz Gökalp'ın İslâmî meseleleri de içine alan "Türkleşmek İslâmlaşmak Muasırlaşmak" kitabını biliriz. Şimdiye kadar defalarca yayınlanmış ama eksik yayınlanmıştır.
Gökalp'ın aynı dönemde yayınlanan Türk Yurdu (1911-) ile İslâm Mecmuası (1914-1918, 63 sayı.) sayılarını karşılaştırdığımız zaman Türk Yurdu'nda "Türkleşmek İslâmlaşmak Muasırlaşmak" makaleleri dışında hemen hiç makalesi çıkmadığını görürüz. Çıkanlar da, üç makale... İki makale yanlış hatırlamıyorsam verdiği iki konferans ve bir de sadece "Ziya" imzasını kullandığı, Musa Carullah'ın Petersburg'da basılan bir kitabına dair değerlendirmesi. Gökalp üzerine şu sıra epey durduğum için biliyorum, bu makale Türk Yurdu'nda yayınlandığıyla kalmış. Başlığı "Halk Nazarına Bir Nice Mesese-1". "1" dediğine göre, arkası gelecekti. Bütün sayılara tek tek baktım. İkincisi yok.
Gökalp, "Ziya" imzasını da kullandığı için, bu makalenin onun dışında bir "Ziya" tarafından yazılmadığından eminim diyebilirim.
İslâm Mecmuası'nda ise, en az 16 makalesi ve birçok dinî mahiyette şiiri çıkmış. En az 16 dememin bir sebebi var. Birçok makalesi imzasız. Birine imza atarken diğerine atmamış ama, gelecek makalede şu konuyu ele alacağım mealinde bir söz ettiği için, diğer makalenin de onun olduğunu anlıyorsunuz. Veya zamanında arkadaşlarının yazdıklarında İslâm Mecmuası'ndaki makalenin adı veriliyor, öyle öğreniyoruz. (Meselâ; Kâzım Nami Duru, bir makalesini "Ziya Gökalp" kitabında hatırlatmıştır.)
Önümde, Nargiza Sattraova'nın hazırladığı, yeni dört Ziya Gökalp kitabı duruyor: Türkçülüğün Esasları, Türkleşmek İslâmlaşmak Muasırlaşmak, Yeni Türkiye'nin Hedefleri-Doğru Yol-Rusya Türkleri Ne yapmalı ve Ziya Gökalp'ın 'İslâm' Konulu Makaleleri. (Bilge Kültür Sanat Yayınları).
En bilinen ilk iki kitap şimdiye kadar yayınlanana göre farklı. Eksiklikler tamamlandığı gibi, yanlış okumalar düzeltilmiş, birtakım açıklamalar konulmuş. Bu açıklamalardan biri Türkçülüğün Esasları'nda Nâzım Hikmet'e dair düzeltme. Gökalp "... Hikmet Nâzım, Vâlâ Nurettin Beyler gibi şairler Yeni Türkçeyi güzelleştirdiler.", diyor. Şaşırdınız değil mi? N. Hikmet o zaman çok genç bir millî şair olarak biliniyor. Ne de olsa, annesinin "yakın" arkadaşı Yahya Kemal'in talebesi. Komünistliği, daha sonra Millî Mücadele'de Vâlâ Nurettin'le Anadolu'ya geçerken Spartakistlerle karşılaşması yüzünden. "Hikmet", onun babasının adı.
Türkleşmek İslâmlaşmak Muasırlaşmak, önce Türk Yurdu'nda tefrika edilmişti. Yeni yayında Türk Yurdu'ndaki makaleler ile sonra kitap olarak yayınlanan makaleler karşılaştırılmış, eksiklikler fazlalıklar dipnotta verilmiş. Gökalp'ın dikkat çekici kelime ve cümle değişiklikleri not edildiği gibi, kitaba alınmamış yazıları da eklenmiş.
Yeni Türkiye'nin Hedefleri-Doğru Yol-Rusya Türkleri Ne yapmalı, bir makale serisi ve iki broşür bir arada.
Ziya Gökalp'ın 'İslâm' Konulu Makaleleri, İslâm Mecmuası'nda ve Küçük Mecmua'da çıkan makaleleri bir araya getirilmiş. Bu kitapta da tamamlayıcı bilgiler ve düzeltme notları var. İlk defa bilinmeyenler açıklanıyor.
Okumak lâzım.
