Fas'ta 8 Eylül gecesi yaşanan depremde en az 2 bin 900 kişi hayatını kaybetti.
Fas Kralı VI. Muhammed'in ise çoğu zaman olduğu gibi yine Paris'te olması ve ülkesine dönüp basın açıklaması yapmasının bir gün sürmesi tepkilere neden oldu.
Bu kısa beyanatın ardından cumartesi günü televizyonda kabineye başkanlık ederken göründü ama sesi duyulmadı.
Anayasa gereği “Müminlerin Kumandanı” olarak hem silahlı kuvvetlerin hem de din işlerinin başında bulunan VI. Muhammed, yarı-demokrasi biçimindeki anayasal monarşinin başında kendisi olsa da esas yetkiyi ve gücü çoğu lise arkadaşlarından oluşan danışman ve bakanlarına dağıtmış durumda.
Steven Erlanger'in New York Times'da yayınlanan haberi ve Oksijen'in çevirisine göre Salı günü hastane ziyaretine gidip kan verdi. Ancak görünmezliği ve sessizliği, hükümetin depreme müdahalesiyle birlikte eleştiri konusu. Kimilerine göre kralın izni olmadan harekete geçilemediğinden yetkililerin eli kolu bağlı.
“MÜMİNLERİN KUMANDANI”
Faslı yetkililer ise duruma hakim olduklarını ve gerekirse yardım talep edeceklerini, kralın en baştan beri çalışmalara kılavuzluk ettiğini söyledi. 21 Ağustos’ta 60 yaşına giren VI. Muhammed Fas’taki en zengin ve güçlü kişi. Anayasa gereği “Müminlerin Kumandanı” olarak hem silahlı kuvvetlerin hem de din işlerinin başında bulunuyor.
HER AKSİYON İÇİN KRALIN İZİN VERMESİ GEREKİYOR
Yarı-demokrasi biçimindeki anayasal monarşinin başında kendisi olsa da esas yetkiyi ve gücü çoğu lise arkadaşlarından oluşan danışman ve bakanlarına dağıtmış durumda. Ancak her aksiyon için bizzat izin vermesi şart. Hükümete yakın Faslılara göre krala erişmek giderek zorlaşıyor.
SAĞLIK DURUMU GİZLENİYOR
Kral 2018’de boşandığı dönemde tanıştığı Almanya doğumlu karma dövüş sanatları ustası genç Faslı Abubakr Abu Azaitar ve onun iki erkek kardeşiyle giderek yakınlaşıyor. Kimilerine göre Abu Azaitar kral ile danışmanları arasındaki tampon. Ancak saray ve aile mensupları kralın sevgisini ve ilgisini kazanmak için birbiriyle yarışırken saray yaşamı ve VI. Muhammed’in kişiliği gizemini koruyor. Sağlık durumu da öyle. Geçmişte kalbinde ritim bozukluğu ve viral zatürre gibi farklı sorunlar yaşamıştı ama mevcut sağlık durumuna dair resmi bilgi yok.
MEDYA SIKI KONTROL ALTINDA
Kral hakkındaki dedikodular genellikle Fas’ta kişisel ve siyasi çıkarı olanlar tarafından yayılıyor. Medya ise sıkı kontrol altında ve hiç basın toplantısı veya televizyon röportajı bulunmayan kral önceden hazırlanmamış bir mülakata çıkmayalı yıllar oluyor. Fas görece açık, istikrarlı, endüstri ve turizm için cazip bir ülke olması sebebiyle Kuzey Afrika’nın başarı hikayesi. Terörle mücadelede Batı’nın güvenilir ortaklarından ve 2020’de İsrail’i tanıdı.
Kral 2010’ların başındaki Arap Baharı’nı da komşularından daha iyi yönetti. Yurt içi ve siyasi değişimlerle daha modern, demokratik bir ton tutturdu. 2003’teki bombalı saldırıların ardından hükümetiyle beraber radikal dinci siyasete ve teröre göz açtırmadı. Gücüne ve hayatına dair kafa karışıklığı ise bu saygınlığı çok olmasa da ciddi şekilde baltalıyor. Özel hayatı Tayland kralınınkine benzer şekilde tabuya dönüşmüş bir konu. Deprem konusundaki tavrı ise 2004’te 600’den fazla cana mal olan faciayı hatırlatıyor. O zaman da kral depremden birkaç gün sonra yıkık köylerde boy gösterene kadar yetkililer ortalıkta yoktu. Ama aradan yirmi yıl geçti.
Faslı iktisatçı Fouad Abdelmoumni “Görünüşe göre kralın Azaitar kardeşlere bu kadar zaman ayırması, bu kadar yetki vermesi, kardeşlerin topluma ve elitlere yönelik davranışı ve bunun hem kralın hem devletin imajına etkisi saray çevresini çok rahatsız ediyor” diyor. Kralın, maiyetindekilerin, ayrıca 20 yaşındaki oğlu ve varisi Moulay Hassan’ın yaşamı resmi bir sessizlikle örtülü. Ödüllü bir gazete yayıncısı olan ve 2007’de hakaret davası sonrası sürgüne giden Aboubakr Jamai, “Kralı aslında tanımıyoruz. Bırakın zor soruları, olağan bir soruya bile cevap verdiğini hiç görmedik. Her zaman kağıttan okuyor” diyor.
ELEŞTİRENE HAPİS CEZASI
Krala yönelik açık eleştiriler ender görülüyor çünkü cezalar ağır. Üstelik siyasi muhalefet zayıflatılmış ve marjinalize edilmiş durumda. Genellikle krala saygı gösterilirken eleştiriler hükümete yöneltiliyor. Ülkeden ayrılmış Faslılar daha rahat konuşuyor.
Fas Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 144. sırada.
Daha geçen ay 48 yaşındaki blogger Said Bukayud, avukatı Hasan el-Sünni’nin tabiriyle “İsrail’le normalleşmeyi kınadığı ve bunun krala yönelik bir eleştiri gibi algılanabileceği” gerekçesiyle beş yıl hapis cezasına çarptırıldı.
TIME'A KAPAK OLMUŞTU
Babası II. Hasan otoriter olsa da güçlü ve birbirinden farklı danışmanları vardı. VI. Muhammed ise bir nevi fanus içinde yaşıyor ve gazeteci Jamai’ye göre hem kendisini hem de saray mensuplarını zengin etmiş durumda. VI. Muhammed 1999’da tahta çıktı. Ertesi yıl Time dergisine verdiği röportajda kendisini “yoksulluk, sefalet ve cehalet” ile savaşmaya niyetli bir reformcu olarak tanımlıyordu. “Ama ne yaparsam yapayım Fas için asla yetmez” diyordu.
LİSE ARKADAŞLARINDAN EKİP KURDU
Lisedeki sınıf arkadaşlarından oluşturduğu ekibiyle, muhafazakar Fas’ta ciddi ve önemli değişimler yaptı. Bazı siyasi tutukluları serbest bıraktı ve büyük tartışmaların sonunda aile hukukunu değiştirerek evlenme yaşını 15’ten 18’e yükseltti. Yine de yerel hakimlerin istisna yapmasına izin veriliyor. Hakimlerin rüşvetle suçlandığı da oluyor.
KADIN HAKLARINDAKİ İYİLEŞTİRME YETERSİZ
Yeni yasalar ülkeyi cinsiyet eşitliğine yaklaştırdı. Kadınlara boşanma talep etme hakkı, ilk eşlere kocalarının ikinci bir kadınla evlenme isteğini reddetme hakkı verildi. Geleneksel usule göre kocanın eşini boşaması için bir yazı vermesi yetiyordu. Yeni kanunla beraber boşanma yasal bir prosedüre dönüştü.
İlk eşin kabul etmesi kaydıyla çok eşlilik hala yasal. Homoseksüellik ve evlilik dışı cinsel ilişki ise yasak. Kral Arap Baharı’nı iyi yönetse de 2011 ve 2016-17’de bazı protestolar oldu ve hükümet tarafından bastırıldı. Ardından medya üzerindeki baskı arttı ve artmaya devam ediyor.
"KRALA YÖNELİK ELEŞTİRİLER DIŞ BASIN UYDURMASI"
Mustafa Baytas gibi hükümet sözcüleri ise yardım çalışmalarına yönelik eleştirileri reddediyor. Onlara göre krala dair dedikodular dış basının uydurması. Baytas pazar günü sosyal medyadan paylaştığı videoda “Bu yıkıcı depremin yaşandığı ilk saniyelerden itibaren, Kral hazretlerinin de talimatı doğrultusunda hızlı ve etkili bir çalışma başlatılmıştır” dedi.
