Röportaj: Nurşen İlhan / YENİÇAĞ
Girdi maliyetlerinden ortak alan giderlerine kadar birçok konuda acil yasal düzenleme çağrısı yapan Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel mülk sahiplerinin 10 yıl sonunda elde ettiği “sebepsiz fesih” hakkının sektörde büyük mağduriyete yol açtığına dikkat çekti.
Yeniçağ’a konuşan Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel , 2025’in ilk çeyreğinde de markalı perakende sektöründe daralmanın sürdüğünü vurguladı.
Ciro ve adet satışlar düşerken operasyonel maliyetlerdeki artışın hız kesmeden devam ettiğini belirten BMD Başkanı, “Her iki markadan biri, maliyetlerinin enflasyonun iki katına çıktığını söylüyor” dedi. Kira artışlarının enflasyonu körüklediğini söyleyen Başkan, girdi maliyetlerinden ortak alan giderlerine kadar birçok konuda acil yasal düzenleme yapılmasını istedi.
ADET SATIŞI VE CİROLAR DARALIRKEN OPERASYON MALİYETLERİ HIZ KESMEDEN ARTIYOR
Enflasyonla mücadele önlemlerinin de etkisiyle markalı perakendede 2024’ün ikinci yarısından itibaren bir daralma olduğunu biliyoruz. 2025’in ilk çeyreğinde tablo nasıl, daralma devam ediyor mu?
Verileri az sonra paylaşacağım. Ama özetle şunu söyleyebilirim. Markalı perakendede daralma devam ediyor. Üye markalarımızla her ay düzenli gerçekleştirdiğimiz anketler de bize bu sonucu veriyor. Mart ayı anketimiz henüz tamamlanmakla birlikte ilk iki aylık veriler tabloyu net bir şekilde ortaya koyuyor. BMD çatısı altında 518 marka yer alıyor. Biz her ay yaptığımız anketlerle üyelerimizin nabzını tutuyoruz. Sağlıklı bir çalışma yapabilmek adına üyelerimizin en az yarısından veri almadan anketi kapatmıyoruz. Bu hassasiyetle gerçekleştirdiğimiz anket bize şubat ayında her üç üyemizden ikisinin hem adet satışının hem de cirosunun gerilediğini gösteriyor. Bankalararası Kart Merkezi’nin (BKM) verileri de bizim anketimizi doğruluyor. BMD’nin üyelerinin yarısını giyim ve ayakkabı markaları oluşturuyor. BKM verilerine göre ocak ayında giyim ve ayakkabı için 104,5 milyar lira olan kartlı harcama şubatta 93,3 milyar dolara geriledi. Şubatın mart ayına göre üç gün eksik olduğunu düşünebiliriz. Ancak günlük ortalamalara baktığımızda da alışverişte bir daralma görülüyor. Adet satışlarının ve ciroların daralırken operasyon maliyetlerimiz ise hız kesmeden devam ediyor.
MARKALAR İÇİN VERİMSİZ MAĞAZALARI KAPATMAKTAN VE KÜÇÜLMEKTEN BAŞKA ÇARE KALMIYOR
Ben de tam bu konuyu sormak istiyordum. Adet satışları ve cirolar daralırken markalar operasyon maliyetleriyle nasıl baş ediyor?
Önce dilerseniz somut durumu anlatayım. Şubat anketimizde markalı perakendede operasyon maliyetleri ile enflasyon arasındaki ilişkiyi ölçtük. Ankete katılan markalarımızın yüzde 70’i 2024’te operasyon maliyetlerinde en az yüzde 60 artış olduğunu beyan etti. Maliyetlerinin yüzde 80’in üzerinde arttığını bildiren markaların oranı ise yüzde 44. Veriler bize neredeyse her iki markadan birinin operasyon maliyetinin enflasyonu ikiye katladığını gösteriyor. Bu yılın ilk çeyreğinde de benzer bir tabloyla karşı karşıyayız. İlk çeyrekte enflasyon yüzde 10’a ulaştığı halde hazır giyim ve ayakkabıda fiyatlar geriledi. Çünkü markalar adet satışlarının daha fazla daralmaması için fiyat düşürmek zorunda kalıyor. Her geçen gün derinleşen sermaye kayıpları firmaların faaliyetlerini sürdürmesini giderek daha da zorlaştırıyor. Üzerindeki yük her geçen gün artan perakende markaları için verimsiz mağazaları kapatmaktan ve küçülmekten başka çare kalmıyor.
KİRA SORUNUNA KALICI ÇÖZÜM İÇİN YASAL DÜZENLEME GEREKİYOR
Operasyon maliyetlerinin en önemli nedenlerinden birinin AVM’lerde yüksek oranlı kira artış talepleri olmasından şikâyetçiydiniz. Aynı sorun hâlâ devam ediyor mu?
Bahsettiğimiz konu sadece AVM’lerle ilgili değil. Biz kiralık bütün ticari alanlarla ilgili bir sorundan söz ediyoruz. AVM’lerdeki mağazalar bahsettiğimiz toplamın belki yüzde 1’i bile değil. Ticari alanlarla ilgili mevcut uygulama şöyle: Mevzuata göre işyeri kiralarına son 12 aylık TÜFE ortalaması oranında zam yapılması gerekiyor. Örneğin geçen ay için bu oran yüzde 53,8’di. AVM’ler özelinde baktığımızda mağaza kirasının yanı sıra markaların büyük bölümü bir de ciro kirası ödüyor. Yani ciro ne kadar artarsa AVM yönetimine ödenen ciro kirası da o oranda artıyor. Bizim bu iki kiraya itirazımız yok. Ancak 10 uzama yılını dolduran kontratlarda mülk sahibinin “sebepsiz fesih” hakkı bulunuyor. Mülk sahibi, bahsettiğimiz aşamaya gelindiğinde yüzde 500’e varan fahiş kira artışı talebinde bulunabiliyor. Mağazanın dekorasyonu ve diğer düzenlemeler için yüklü miktarda yatırım yapan kiracı, çoğu zaman mülk sahibinin dayattığı rakamı kabul etmek zorunda kalıyor. Az önce bahsettiğim gibi bu konu sadece AVM’lerle ilgili değil. Cadde mağazaları, ofisler, OSB’lerdeki atölyeler, fabrikalar, depolar, antrepolar kısaca tüm kiralanabilir alanlarla ilgili bir sorundan bahsediyoruz. Özellikle düşük kâr marjıyla çalışan markalar ve ülke genelinde binlerce mağazası bulunan indirim marketleri sorundan çok fazla etkileniyor. Çünkü kira arttıkça ürün birim maliyeti içindeki payı da artıyor. O maliyetin bir bölümü eninde sonunda fiyata yansıyabiliyor. Yani kira artışı,enflasyon şeklinde karşımıza çıkıyor. 518 üye markamızdan yüzde 91’i fahiş kira artışı taleplerinden şikâyetçi. Biz iki yıldır bu konuya dikkat çekmeye çalışıyoruz. Geçen yıl eylül ayında 250 üyemizin katılımı ile yaptığımız toplantıda sorunu bütün boyutlarıyla ele aldık. Kalıcı çözüm için mevzuatta değişiklik yapılması gerekliliği konusunda tam bir mutabakat oluştu. Biz Borçlar Kanunu’na 2013 yılında giren sebepsiz fesih hakkının kaldırılması ve yerine mülk sahibini de mağdur etmeyecek bir düzenleme yapılmasını talep ediyoruz. Gıda dışı markalı perakende sektörünün temsil gücü en yüksek sivil toplum kuruluşu olarak önerilerimizi ilgili bakanlıklarımızla yazılı ve sözlü olarak paylaşıyoruz. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de sık sık yüksek kira artışlarının enflasyonla mücadeleye verdiği zarara dikkat çekiyor. Dolayısıyla fahiş kira artışları sadece markaların ya da kiralık mülkte ticaret yapan firmaların değil tüm ülkenin sorunu haline geldi. Onun için biz buna “memleket meselesi” diyoruz.
YASAL DÜZENLEMEYE RAĞMEN ORTAK ALAN GİDERLERİ ŞEFFAFLAŞMADI
Kiraların yanı sıra AVM’lerdeki ortak alan giderlerinin şeffaf olmamasından şikâyetçiydiniz ve bu konuda sizin de talebiniz doğrultusunda yasal düzenleme yapıldı. Peki “sorun çözüldü” diyebiliyor muyuz, ortak alan giderleri şeffaflaştı mı?
Sayıları az olmakla birlikte bazı AVM yönetimleri giderlerini şeffaf bir şekilde paylaşıyorlar. Ancak AVM’lerin büyük bölümünde ortak giderlerle ilgili şeffaflık sağlandığını söyleyemeyiz. Elimizde güncel bir veri yok ama geçen yıl yaptığımız çalışmaya göre şeffaf olmayan giderler nedeniyle markaların AVM’lere her ay en az 700 milyon lira fazladan ödeme yaptığını hesaplamıştık. Bu miktarın bu yıl aylık bir milyar liraya çıkmış olabileceğini söylemek sanırım abartı olmaz.
HAMMADDE VE ARA MAL İTHALATINDA GÜMRÜK VERGİLERİ SIFIRLANMALI
Kira artışları konusunda sizin talebiniz doğrultusunda bir düzenleme yapılsa operasyon maliyetleriniz normale döner mi?
Önemli bir rahatlama sağlar. Ancak perakende operasyonlarında kiranın yanı sıra işçilik ve ham madde de önemli maliyet kalemlerini oluşturuyor. Tüm maliyet kalemlerini üst üste koyduğumuzda aynı ürünü Avrupa’daki birçok ülkeden daha pahalıya mal ediyoruz. Bu sorunu bütün perakende kategorilerinde yaşıyoruz. Diğer taraftan markalarımız koleksiyonlarını çeşitlendirmek için bitmiş ürün de ithal ediyor. Ancak bitmiş ürün için uygulanan referans fiyat nedeniyle maliyet ikiye katlanıyor. Dolayısıyla rekabetçi fiyat tutturma şansımız kalmıyor. Nitekim turiste satışlarımız ortada. İki üç yıl öncesine kadar Türkiye’de kartlı alışverişte yabancıların payı yüzde 10’un üzerindeydi. Oran, 2024’te yüzde 5’in altına geriledi. Ülkemizdeki hammadde ve ara mal fiyatları dünya fiyatlarının çok üzerinde ve bu artık ana sanayiye zarar verdiği gibi bizi dünyayla rekabetten koparıyor. Ham madde ve ara mal ithalatında gümrük vergilerinin sıfırlanması halinde ibreyi yeniden yukarı döndürebiliriz.
