Osmanlı birlikleri daha fazla ilerleyemediler ve sadece Van Gölü çevresinin bir kısmını (yani Malazgirt, Ahlat ve Van Gölü’nün güney kıyılarını) kontrol altında tutabildiler. Osmanlılar harabeye dönmüş olan Van şehrinden ayakta ne kaldıysa yeniden ele geçirdiler. 1915’in geriye kalan günlerinde herkes konumunu muhafaza etti.
Savaşın ilk yılında Osmanlılar tüm Doğu Anadolu sathında, Ermeni isyan-ları ile meşgul oldular. Bu isyanlardan sadece Van şehrindeki başarılı oldu, fakat diğer isyanlar da çok can kaybına sebep vererek Osmanlı’nın savaş yeteneğini önemli ölçüde kösteklediler. Osmanlı yönetimine karşı devamlı direnen Zeytun Ermenileri 1914 Ağustos ayında, yani savaşın başlamasın-dan önce, özellikle askere alınmayı [celp kararını] protesto etmek için isyan ettiler. İlk isyanları bastırılmıştı, fakat Aralık’ta Osmanlı jandarmasına verdikleri baskınla isyanlar yeniden alevlendi. Bu zamandan başlayıp, Ermeni halkın yerinden göç ettirilmesinin Ermeni isyanlarını sonlandırmasına kadar geçen sürede, Zeytun Ermenileri Osmanlı’ya karşı sürekli çete harbi yürüttüler. 1915 Haziran ayında, Kara Hisar-ı Şarki Şebin Karahisar kasabası Ermeni ihtilalcileri tarafından ele geçirildi. İhtilalciler kasabanın büyük kısmından derhal çıkartıldılar, fakat kasabanın kalesini Osmanlı güçlerine karşı ellerinde tutabilmişlerdi. Ermeniler hızla yenilgiye uğratıldığı için, Müslüman ölü sayısı nispeten az olmuştu. Fakat kırlık arazideki Ermeni çeteleri [Şebin] Karahisar çevresindeki Müslüman köylülere saldırıp, onları öldürdüler. Ermeni çeteleri ile yerel Ermeni ihtilalcileri 29 Eylül 1915’te Urfa’da isyan çıkardılar.
Şehrin Ermeni mahal-lelerini ele geçirip yerel jandarma kuvvetlerine karşı direndiler, Müslü-man evleri yakıldı ve Müslüman halk öldürüldü. Urfa isyanında makineli tüfek kullanan isyancıları bastırmak için Osmanlı askerî kuvvetlerinin yönleri değiştirilip, oraya gönderilmeleri gerekti. Yenilmelerinin ardından 2.000 Ermeni çok sıkı önlemler altında, Urfa’dan Musul’a gönderildiler.
Osmanlı’nın Doğu’sunda şehirlerde görülen isyanlar, kırsal alanlara da sıçramıştı. Ermeni ihtilalciler Müslüman köylerine hücum ediyor, arkasından da misilleme olarak Ermeni köyleri özellikle Kürtlerin baskınına uğruyordu.
1916 Ocak ayında Rus ordusu ilerlemeye geçti ve Osmanlıları yendi. 19 Ocak’a kadar, Erzurum yakınlarına ulaştılar ve 16 Şubat’ta şehri ele geçirdiler. Aynı gün Muş, 3 Mart’ta ise Bitlis Rus kuvvetlerine teslim oldu. Ruslar Karadeniz’deki hâkimiyetleri sayesinde 8 Mart 1916’da Rize’yi teslim aldılar. Osmanlılar 16 Nisan’da Trabzon’dan çekilmeye mecbur edildiler. Temmuz ayında Ruslar taarruza geçip 17 Temmuz’da Bayburt, 25 Temmuz’da Erzincan’ı ellerine geçirdiler. 1916 yılının geriye kalanı, ele geçirilen bölgelerin "tasfiyesi" ile geçti. Osmanlılar için yüz ağartan tek başarı, Musta-fa Kemal Paşa Komutasındaki İkinci Ordu’nun Ağustos 1916’da Muş ile Bitlis’i geri alması oldu. Ancak Bitlis sonradan tekrar kaybedilecekti. (Devam edecek)
