Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği ve ABD arasında uzay çalışmaları ve bilimsel çalışmalar anlamında önemli bir rekabet sürüyordu. Sovyetler Birliği, uzaya ilk insanı gönderdikten sonra ABD, Ay’a ilk kez insan göndermeyi başarmıştı. ABD, Ay’a insan gönderen ilk ülke oldu ama Dünya’nın mantosuna ulaşmak için en derin deliği Sovyetler Birliği kazdı.
Sovyetler Birliği, 20 yıl süren çalışmanın sonucunda Dünya’nın mantosuna ulaşmak için yaklaşık 12.000 metrelik bir delik açtı. Sovyetler, bu derinlikte bir deliğe rağmen mantoya ulaşmayı başaramadı. Sovyetler Birliği’nin ardından Almanya ve Japonya da mantoya ulaşmak için çalışmalar yaptılar. Ancak hiç bir çalışma Dünya’nın mantosuna ulaşması başaramadı.
Dünya’nın mantosuna doğru kazılacak bir delik için çalışmalar ilk olarak 1960’lı yıllarda Amerikalı bilim insanlarının, Dünya’nın kabuğu ile mantosu arasındaki sınırı keşfetmeleri ile başladı. “Mohole Projesi” ismi verilen proje ile Amerikalı bilim insanları mantoya doğru bir delik açmak için kazmaya başladılar.
Manto, Dünya’nın yaklaşık yüzde 70’ini oluşturuyor. Southampton Üniversitesi’nden Famon Teagle, bilim insanlarının, mantonun nasıl oluştuğu ve nasıl çalıştığı hakkında “makul” bir cevaba sahip olduğunu belirtiyor.
Umman’ın El Hacer Dağları’nda mantonun açık bir bölümü var. Ancak bu bölüm canlı bir örnek sunmuyor. Zira mantonun gün yüzüne çıkan bölümü soğuduğu için artk bu özelliğini kaybetti.
ABD’nin çalışması olan Mohole Projesi’nde mantoya ulaşmak için karada değil okyanusta bir kazı çalışması gerçekleştirildi. Çünkü Dünya’nın kabuğu okyanus zeminlerinde karada olduğundan daha ince halde. Mohole Projesi için Meksika’nın batı kıyısında bulunan Guadalupe adası yakınında sondaj işlemi gerçekleştirildi.
Amerikalı bilim insanları, ABD Kongresi çalışmayı çok pahalı bulmadan önce yaklaşık 200 metre kazabildiler. Bu aşamadan sonra ABD Kongresi, çalışmanın fonunu kesti. Bilim insanları bu kadarlık bir çalışmada birkaç metrelik bazalt getirmeyi başardı. Çalışmanın bu küçük bölümü için bile 40 milyon dolar harcanmıştı.
1970 yılında Sovyetler Birliği de mantoya ulaşma yarışına girdi. Ay’a ulaşma çalışmalarının aksine Sovyet bilim insanları, ABD’li meslektaşlarına göre daha fazlasını başardılar. Araştırmacılar, 20 yıl boyunca süren çalışmada 23 cm çapında yaklaşık 12.000 metre sondaj yapabildiler.
1992 yılında sıcaklık artarak 180 santigrat dereceye kadar çıktı. Smithsonian Ulusal Doğa Tarihi Müzesi’nde görevli jeolog Benjamin Andrews, sıcaklık arttıkça sıvı içeriğinin de delikte arttığını ve kazmanın zorlaştığını belirtti. Andrews, “Bir çorbanın ortasındaki bir çukuru kazmak gibiydi” dedi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Rusya, mantoya ulaşma çalışmasını sona erdirdi. Bilim insanlarının mantoya ulaşmak için açtığı delik bugün metal bir kapak ile kapatılmış durumda.
Sovyetler Birliği’nin ardından 1990 yılında Alman bilim insanları da Alman Kıta Derin Sondaj Programı olarak adlarılan bir sondaj çalışmasını Bavyera’da başlattı. Alman bilim insanlarının programında yaklaşık 9200 metre sondaj yapıldı. Bu derinlikte de 264 santigrat derecelere varan sıcaklıklarla karşılaşıldı.
Japonya da 2002 yılında bir deniz sondaj gemisi olan Chikyu’yla mantoya doğru sondaj çalışmasına başladı. Chikyu sondaj gemisi yaklaşık 10 km sondaj borusu taşıyabiliyordu. Sondaj Gemisi aynı zamanda hassas bir delme işlemi yapabilmek için konumunu değiştirmesine izin veren GPS ve jetleri kullanıyordu.
Geminin başlıca görevlerinden biri, depremlerin nasıl oluştuğu hakkında bilgi edinmek için manto içinde yeterli bir delil açmak. Japonya’nın Chikyu gemisi Çin, Kore, Hindistan, Avustralya, Yeni Zelanda ve Avrupa Birliği tarafından da finanse ediliyor. Chikyu gemisi, 2019 yılında deniz tabanında 3.5 km sondaj gerçekleştirdikten sonra tektonik plakaların birleştiği noktaya ulaşma girişimini sona erdirdi.
Sovyetler Birliği, ABD, Almanya ve Japonya’nın mantoya ulaşma çabaları son çalışmalar değil. İngiltere ve Rusya’nın mantoya ulaşmak için çalışmaları devam ediyor. Haberin başında da belirttiğimiz gibi mantoya ulaşmak için çalışmalar devam etmesine rağmen, mantoya hala ulaşılabilmiş değil.
