Ortadoğu’da Sykes-Picot anlaşma sınırlarının değiştirildiği tek ülke Suriye’dir. Condominium State Suriye; Suriye uzun müddetli süreçler şeklinde egemenliğini yitirmiş ya da genişçe paylaşmış, toprakları parçalanmış, insan varlığını büyük ölçüde yitirmiştir. Condominium state; ister zamanında Esad’ın mülk devlete dönüştürmesi ister Suriye’yi fiilen bölenler cihetinden Suriye, devre-mülk hale getirilmiş ülkedir.
Çok uzun sürse de BAAS yönetimi, gerçekçi bir egemenlik, adil ve işlevsel yönetim düzeni tesis ettirmemiştir. Körfez ülkelerinin keza, bölgesel jeo-politik sifonlama sahası Suriye yaklaşımı barizdir. Türkiye’nin bilgisizlik, yanlış politika ve müdahaleleriyle yol açtığı boşluk, Suriye’de uzun müddetli hatalı devlet temelidir. Fasıl tarihi boyut güncel haliyle konsolide edildiğinde, insan-toprak-egemenlik politik kutsal üçlemesinde Suriye, bölünmüştür.
Zamanında Lübnan ve Hatay parçalanmasından sonra İsrail Golan’ı işgal etmiş, Trump, başkanlık kararnamesiyle Golan’ı İsrail toprağı olarak resmen tanımıştır. İsrail halen Golan işgalini derinleştirme, Suriye merkezi hükümet yeteneklerini işlevsel yapılandırma evresinde. Suriye daha önce iki kez egemenliğini zaten devretmiş ya da paylaşmıştı (Fransa ve Mısır ile Konfederasyon).
1970’ler, 1998 ve 2011 gelişmeleriyle Suriye topraklarında ikili anlaşmalara dayalı Rus ve TSK ordu mevcudiyeti söz konusudur. S. Şah statüsü tam-istisnaî, ayrıdır. 2011 gelişmeleriyle ABD askeri de sahadaydı. İran milisleri keza, sahadaydı. 2011’den itibaren ABD ve İran, yıkılma açık işaretleri veren Suriye’yi, İsrail’i savunma ve İsrail’e saldırı için rampa olarak yapılandırma hedeflemesindeydi. 2025’den itibaren Türkiye, tesis edilecek stabilite ve merkezi hükümetle, İsrail ve İran karşısında Suriye’yi en hafifinden dirençli kılmak isteyecektir.
Dirençli? Normalde; İsrail’i Suriye’ye saldırmaktan caydıracak kapasite demek. Belki Erdoğan için dirençli; Gazze dahil İsrail’i kendi içinde de-stabilize etmek demek. Kuvvetle muhtemel böyle ve İsrail, ayrıca ABD bunu okumaktan, böyle olmasa dahi böyle okumaktan vazgeçmeyecek. ABD-İsrail için güçlü merkezi olmayan, parçalı, de-stabilize Suriye elzem, aksi, Türkiye için elzemdir. İran’ın İsrail’e karşı rampa ülke Suriye hedeflemesiyse ıskat olmuş görünmekte.
İstikrarlı ve nispi performanslı siyasi sistemler ve dış politik aktörler, daima, politik ve dış politik meselelerini üst üste bindirmez, ayrıştırır, biri birinden bağımsız kılar. Aksi halde devlet-kapasite ve politik hedef eşleşmesi güçleşir. Devlet-kurum kapasitesi ağır geriletilmiş ülkelerde, Türkiye büyük ölçüde böyledir, dış-iç politik arklaşması/kontrolsüz geçişliliği yüksek meseleleri üst üste bindirtmeme gereği keskinleşir.
Türkiye’nin, dış politik ana-zemin şeklinde ve kararlılıkla, ayrıca söylem ya da eylemiyle bunu destekleyerek, Suriye meselesini İsrail-Filistin ve İsrail’in bölgesel etkinliğinden ayırt etmeli, elden geldiğince de ayırt ettirmelidir. Türkiye bu hususta güvence de teşkil ettirebilmeli. Aksi halde de-stabilize edilip paramparça edilmiş Suriye manzarası, dönüp ülkemizi tahrip edebilecek, ağır baskılara maruz bırakabilecek. Türkiye’nin, Suriye meselesini ayrıştırma ameliyesinin merkezinde YPG varken, ABD-İsrail için de aksi caridir.
