Depremden etkilenen vatandaşların hakları neler?

Türkiye Barolar Birliği (TBB), depremden etkilenen vatandaşlar için 1999’da hazırlanan ‘Depremzedeler İçin Hukuk Rehberi’ni güncelledi. Hukuk alanında bilgilendiren rehber, vatandaşların haklarını ayrıntılı olarak açıklıyor.

Rehberde yer alan bilgiler şöyle:

1. Müteahhit, mühendisler, teknik görevliler ve kamu yetkililerinin cezai sorumluluğu nedir?

Eksiklerin ve hasarın kolonların demir yapısını gösterir biçimde fotoğraflanması, videoya alınması ve koordinat, adres, tarih eklenerek arşivlenmesi gerekiyor.

Ölenin ya da yaralananın eşi ve çocukları, eğer bunlar yok ise yakınları suçun işlendiği yerin Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyet dilekçesi vermeli. Savcılık, takipsizlik verdiği takdirde kişiler, 15 gün içinde itirazda bulunabilir. Deprem sonucu ölüm meydana gelmişse kasten insan öldürme suçu işlenmiş olur. Adli sürecin başlaması Cumhuriyet savcılığına dilekçe verilmeli.

Yaralanan kişi suçun işlendiği tarihten itibaren altı ay içinde şikâyet dilekçesini başsavcılığa vermeli.

Ölüm ya da yaralanma meydana gelmediyse; bu durumda mala zarar verme, kamu güvenliğinin kasten tehlikeye sokulması, imar kirliliğine neden olma, görevi kötüye kullanma suçları gündeme gelebilir. Mağdurun 6 ay içinde suç duyurusu dilekçesi vermesi gerekir.

2. Gerekli önlemi almayan, arama kurtarma çalışmalarının geç, eksik, hatalı başlamasına neden olan yetkililer hakkında ne yapılabilir?

Devletin vatandaşı depreme karşı koruma, zararlarını en aza indirme konusundaki yükümlülüğüne aykırı davranan kamu görevlilerinin cezai sorumluluğu var. Delillendirme için yardım taleplerini içeren belgeler saklanmalı. Tanık da önemli bir delil. Suç duyurusu dilekçesi verilmeli. Görevine aykırı biçimde davranan bu kamu görevlileri hakkında ise ceza soruşturmasına devam edilebilmesi için izin alınması gerekir.

3. Miras belgesi nasıl alınır?

Yasal mirasçılardan biri, mirasçılık belgesini noterliğe veya oturduğu yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesine tek başına başvurarak alabilir. Yasal mirasçı olmayanlar, belgeyi Sulh Hukuk Mahkemesinden alabilir.

4. Delil tespiti nasıl yapılır?

Taşınmaz ya da taşınır mallar hakkında sulh hukuk veya asliye hukuk mahkemesine başvuru yapılması gerekir.

5. Kimin tazminat hakkı var?

Ölenin mirasçıları ile belirli yakınları ve yaralanan kişiler ve bundan etkilenenler, taşınır veya taşınmaz malları zarar görenler, maddi ve manevi tazminat isteme hakkına sahip. Eğer binada oturan veya işyeri sahibi kişiler, yapının taşıyıcı kısımlarına zarar verdiği takdirde bu ‘birlikte kusur’ sayılır ve nedensellik bağı kesilmezse tazminata hükmedilebilir.

6. İşçiler haklarına nasıl ulaşır?

Kıdem tazminatı: Yaşamını yitiren işçinin mirasçılarının, mirasçı olduklarını belgeleyerek işverenden kıdem tazminatını isteme hakkı vardır. Kıdem tazminatının işverene yapılacak başvuru üzerine hemen ödenmesi gerekir. Tazminat ödenmezse önce arabuluculuk sonra iş mahkemesine başvuru yapılmalı.

Yıllık izin ücreti alacağı: İş akdi hangi sebeple sona ermiş olursa olsun kullanılmamış yıllık izin ücretleri talep edilebilir.

Ücret ve diğer işçilik hakları: İşçinin vefatından önceki çalışmasının karşılığı olan ücretleri, fazla çalışma ücretleri, hafta tatili, bayram ve genel tatillerdeki çalışmalarına ait ücretleri, prim, ikramiye vb. hakları işverenden talep edilebilir.

İşin durması nedeniyle tazminat: İşyerinde, bir haftadan fazla süreyle işin durması hâlinde sağ kalan işçinin iş akdini bildirimsiz olarak feshetmek ve kıdem tazminatıyla çalışılamayan bir haftalık sürenin her bir günü için yarım ücret isteme hakkı vardır. İşçinin depremde yaralanması durumunda işverenin iş sözleşmesini tazminatsız feshetme hakkı var.

İşyerinde depreme yakalananların hakları: İşçinin depremde ölmesi veya yaralanması kanuna göre iş kazası kabul edilir. Tedavi masraflarını SGK karşılar.

Ölüm tazminatı: İşveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına ya da bakmakla yükümlü olduğu kişilere ödeme yapmakla yükümlüdür.
Cenaze yardımı: Ölen sigortalının hak sahiplerine cenaze yardımı verilir.

7. Çocuklar nasıl korunacak?

Basın ve yayın organlarının çocukların kişisel verilerini içeren haberlere ilişkin çocuğun veli veya vasisinden rıza alması gerekir. Çocuğun rızasının olmaması halinde çocukların kişisel verileri yayımlanamaz.

8. İdari yargıda hangi tazminat davaları açılabilir?

Tedbirlerin alınmaması, kamu hizmetlerinin yürütülmemesi ya da yetersiz olması durumunda tazminat davası açılabilir. Başvurunun bir yıl içinde belediye, valilik, ilgili bakanlıklara yapılması gerekir. İdare mahkemesinde dava açılabilir.

9. Sağlık hizmetleri nasıl alınır?

Depremden dolayı hastaneye gidenlere parasız bakılır. Zorunlu olarak özel hastanelerde yapılan tedavi ücretleri Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun’u uyarınca ödenir. Sağlık hizmetleri, deprem hâlinde SGK tarafından sağlanır.

10. Afetzedelere yıkılan veya ağır hasar gören yapılar sebebiyle sunulan destekler neler?

Yıkılan, ağır hasara uğrayan veya uğraması muhtemel binalar ile imar planları gereğince kamulaştırılmasında zorunluluk bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere “hak sahibi” olmak şartıyla konut yaptırılır, kredi verilir, yardım edilir.