Editör: Naim Arıoğlu
İnsanın daha önceden yaşadığı bir anı sanki tekrar yaşıyormuş hissine verilen isimdir. Aslen Fransızca olan dejavu kelimesinin genel anlamıyla bir rahatsızlık sayılmaz. Herkes dejavu olabilir. Ancak bunu çok sık yaşamak bir psikolojik rahatsızlığın göstergesi olabilir.
Gönüllü denekler üzerinde yapılan bir araştırma sonucunda insan beynindeki sol alt lobun yaşadığımız olayları sadece ana hatlarıyla kayıt altına aldığı ve gelecekte aynı olaya benzer bir durumla karşılaşıldığı zaman, beynimizin o olayı öne çıkartıp sanki yaşanmışlık hissi verdiği ortaya çıktı. Uzmanlar genellikle 15-30 yaş aralığındaki kişilerin dejavu hissini yaşadığını vurguluyor.
NEDEN YAŞANIR?
Kimileri bu durumun reenkarnasyon ile ilgili olduğunu, kimileri de paralel evrendeki yaşantımız ilgili olduğunu söyler. İslami bilimciler dejavuyu ruhun daha önce yaşadıkları olarak açıklar. Bilim ise olaya kendi açısından bakar.
Dejavu beyindeki hafıza sisteminin dejavu olduğumuz andaki zamansal uyumu ortaya çıkartır. Yaşadıklarımız kısa süreli bellekten, uzun süreli belleğe atılırken ortaya çıkan bir problem sonucu dejavu yaşarız. Beyin attığı kısa süreki bellekten gelen anıları, uzun süreli bellekten geliyormuş gibi okur. Bunun sonucu olarak anı iki kez yaşıyormuş gibi hissederiz.
NEDENLERİ NELERDİR?
Beynin, yorgunluk hissi veya başka nedenlerden dolayı bir görüntü, ses, vb. herhangi bir girdiyi, giriş anı sırasında algılayamamasından kaynaklanabilir. Beyin bu girdiyi algıladığında kişi bu olayı daha önce yaşadığı hissine kapılabilir. Ayrıca, beynin sağ lobu ile sol lobunun milisaniyeden daha küçük bir zaman farkı ile çalışmasından da kaynaklanabilir. Bir taraf diğer taraftan önce algıladığı için, geç algılayan taraf bu olayın daha önce yaşanmış olduğu yanılsamasına kapılır. Bu durum sinir aksonlarındaki küçük bir sapmadan kaynaklanır. Yoğun miktarda alkol alımının ertesi sabahı (akşamdan kalma iken) gerçekleşme ihtimali yüksektir. Araştırmalara göre insanların %50'den fazlası hayatlarında en az bir kere déjà vu durumunu yaşamıştır. İnsanların çoğu bir süre sonra, en son ne zaman dejavu yaşadığını unutur.
KİMLERDE DAHA SIK GÖRÜLÜR?
Bu durum her ne kadar şu an için açıklanamasa da şizofreni olan kişiler, anksiyete bozukluğu yaşayan kimseler ve depresyon içerisinde olan insanlar dejavuyu daha sık yaşar. Epilepsi hastaları için dejavu, nöbet habercisidir. Çünkü hastalar nöbet geçirmeden önce çoğunlukla dejavu olur.
DEVAJU HİSSİ GÜN BOYU SÜREBİLİR
Nadir de olsa bazı insanlarda dejavu ciddi bir sorun haline gelebilir. Gün boyunca dejavu hissi yaşayan Manchesterlı Lisa'nın bu probleminin temporal lob epilepsi adı verilen bir epilepsi türünden kaynaklı olduğu ortaya çıkmıştır.
DEJAVU HAFIZAYI ŞAŞIRTABİLİR
Sık ve yoğun dejavu nöbetleri geçiren insanları inceleyen bilim insanları, sorunun beyinde temporal lob adı verilen bölge ile bağlantılı olabileceğini tespit etti. Buradaki sinir bağlantılarında olmaması gereken bir anda ateşleme olduğunda sahte bir anı ve yaşanmışlık hissi ortaya çıkıyor. Bilimsel olduğu söylenemeyecek diğer teorilere göre ise iki paralel evrenin çarpışması ya da reenkarnasyon nedeniyle dejavu hissi yaşanıyor.
GELECEĞİ GÖREBİLME HİSSİ YARATABİLİYOR
Yoğun bir dejavu, olacakları önceden görme hissi de yaratabilir. Bunun nedeni, hafıza sistemimizin geleceği öngörmemize yardımcı olan ve gerekli önlemleri almamızı sağlayan bir işlev de görmesidir. Böylelikle aynı hataları yeniden yapmamız engellenmiş olur ve gelecek adımı tahmin edebilir hale geliriz. Bazen dejavuda beynin birkaç bölgesi birden devreye girdiğinde duygular ve birikmiş görsel ipuçları da etkilenerek geleceği görme hissinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
DEJAVUNUN KARŞITINA JAMEVU ADI VERİLİR
Jamevu (Jamais vu) bir şeyin tanıdık olduğunu bilip de ona karşı yabancılık hissine kapılmayı ifade eder. Örneğin, tanıdığınız birinin yüzüne bakarken birden size yabancı gelebilir. Aynı his, bir kelimeyi yazarken de ortaya çıkabilir; bildiğiniz kelime birden gözünüze yanlış gelebilir. Tanıdık bir kelimeyi anlamını yitirecek kadar tekrarladığınızda da bu kelime artık sadece bir ses yığını haline gelecek ve yabancılık hissi uyandıracaktır.
DEJAVU GENÇLERDE DAHA YAYGINDIR
Dejavu hissi gençlikte daha fazla hissedilir; ama bunun sayısı ayda birden fazla değildir. 40-50 yaşına gelindiğinde bu oran yarıya iner. 60'larınızda ise yılda bir kez veya daha azdır.
