Toprak, Buket Uzuner'in dörtlemesinin ikinci romanı. Uzuner, eskilerin anâsır-ı erbaa dediği dört unsuru esas alan romanlarından birincisini 2012'de yayımlamıştı: "Uyumsuz Defne Kaman'ın Maceraları: Su". Dörtlemenin ikinci romanı 2015'te yayımlandı: "Uyumsuz Defne Kaman'ın Maceraları: Toprak". Dörtlemenin Hava ve Ateş ile tamamlanacağı anlaşılıyor.
Dörtlemenin ana kahramanları Defne Kaman, büyük annesi Umay Bayülgen ve arkadaşı Sahaf Semahat'tır. Su romanının ana kahramanları tabii ki Toprak'ta da ana kahramanlardır. Fakat Toprak'ta yeni kahramanlar da var: Rehber Kemal (Yörüklü), 17 yaşındaki oğlu Karaca, Defne'nin babası kütüphaneci Akın Kaman, Vali Sabahattin Ali Okur, Emniyet Müdürü Muhtar Körağaoğlu, arkeolog Güneş Aytan.
Mekân olarak Çorum seçilmiştir. Çünkü Çorum'da Hititlerden kalma çok önemli arkeolojik eserler vardır. Tarihî eser kaçakçılığı konusunda duyumlar alan araştırmacı gazeteci Defne Kaman bölgeye gelir ve kaçakçılık olayının peşine düşer; fakat kaçakçı çete tarafından kaçırılır. Olaylar, kaybolan Defne Kaman'ın aranmasıyla devam eder.
Buket Uzuner, sık sık geriye dönüşler yaparak sürükleyici bir roman kurgusu oluşturmuştur. Fakat romanda önemli olan kurgu ve olaylar değil verilmek istenen mesajlardır.
İlk mesaj tabiat sevgisidir. Aslında romanların adları olan su, toprak, hava ve ateş, yani dünyamızı oluşturan dört ana unsur tabiatın kendisidir. Uzuner romanlarına bu dört ismi seçmiş olmakla daha baştan tabiatı sevme ve korumanın mesajını vermektedir. İlk eserde suyun simgesi olarak yunus balığı, bu romanda da toprağın simgesi olarak geyik öne çıkar. Bir bakıma yunus ve geyik de romanların ana kahramanlarıdır. Modern bir şaman olan Umay (Bayülgen) Nine, Su'da yunusla, Toprak'ta geyikle iletişim kurar.
İkinci mesaj, tarihe, kültüre ve efsanelerimize sahip çıkmak gerektiğidir. Hem Anadolu toprağında eskiden yaşamış Hitit, Frig gibi eski milletlerin tarihine hem de Türk'ün eski tarihine sahip çıkılmalıdır. Yalnız Yunan efsaneleri değil, Anadolu ve eski Türk efsaneleri de bilinmelidir. Defne'nin soyadı Kaman, ninesinin ad ve soyadları Umay Bayülgen de eski Türk efsanelerinden alınmıştır. Defne'nin dedesi de Korkut adını taşımaktadır ve annesinin Dede Korkut'la ilgili bir rüya görmesi üzerine kendisine bu isim verilmiştir. Tanınmış tiyatro yazarımız Turan Oflazoğlu'nun Korkut Ata eseri de Dede Korkut'la ilgili bu efsane üzerine kurulmuştu. Eserde, Türk efsanelerinde yer altı dünyasının sahibi olarak geçen Erlik Han da önemli yer tutar. Umay Nine, tam bir Sibirya Türk şamanı gibi Hakasça uzun bir dua okur.
Vali ve emniyet müdürünün tutumları, ikisi arasında geçen konuşmalar romandaki üçüncü mesajı verir. Yöneticiler, halka yabancı, halkı ezen bir devlet imajı değil, halk için çalışan bir devlet imajı vermelidirler. Defne Kaman'a yardım etmek üzere, internet üzerinden haberleşip toplanan ve Çorum'a gelen gençleri emniyet müdürü "çapulcu" olarak niteler ve onların TOMA'larla karşılanmasını ister. Vali buna izin vermez; gençleri sıcak bir şekilde karşılar; böylece halkını seven, sorumlu bir devlet adamı olduğunu gösterir. Romanın sonunda emniyet müdürünün Suriye sınırında bir ilçeye sürgün edilmesi benim için sürpriz olmuştur. Bu sonuç, Uzuner'in olumlu bir devlet imajı vermek istemesinden kaynaklanmış olmalıdır.
Su'da olduğu gibi Toprak'ta da olayın aydınlanması için Kutadgu Bilig beyitleri şifre olarak kullanılmıştır. B61-703, C29-712 gibi şifreler Kutadgu Bilig'deki beyitlere işarettir. Reşid Rahmet Arat tarafından yayımlanan Kutadgu Bilig'in A, B, C nüshaları ve o nüshalardaki sayfa-satır numaraları ile beyitlere gidilir ve Umay Bayülgen beyitler vasıtasıyla olayları aydınlatmaya çalışır.
Buket Uzuner, üçüncü romanda mekân olarak nereyi seçecektir, bilmiyorum. Fakat Ateş romanında Azerbaycan'ı seçmelidir; çünkü Azerbaycan'ın bir adı da Odlar Yurdu'dur.
