Dede Korkut'tan ilk bahseden kaynak, İlhanlı veziri Reşideddin Fazlullah tarafından 1300'lerin hemen başında yazılan Câmiü't-Tevârîh adlı Farsça eserdir. Bu eserin "Târîh-i Oguzân ve Türkân ve Hikâyet-i Cihângirî-i U" (Oğuzların ve Türklerin Tarihi ve O'nun -Oğuz Kağan'ın- Cihangirliğinin Hikâyesi) bölümü, Oğuzname'nin en eski rivayetidir. Bu Farsça rivayetin mükemmel ve açıklamalı bir çevirisi Zeki Velidî Togan tarafından hazırlanmış ve 1972 yılında yayımlanmıştır. İşte bu yayının 55. sayfasında bulunan Dede Korkut'la ilgili en eski kayıt şöyledir:
"Bu Qorqut, Bayat boyundan Kara-Hoca'nın oğlu olup çok akıllı, bilgili ve kerâmet sahibi bir insandı. İnal Han Sır Yavquy zamanında ortaya çıkmıştır. Bu sözleri nakledenin dediğine göre iki yüz doksan beş yıl ömrü olmuştur. Güzel sözleri, söylenen kerâmetleri ve hakkındaki hikâyeler pek çoktur ve ayrıca zikredilecektir."
Reşideddin, Korkut hakkındaki hikâyelerin ayrıca zikredileceğini söylediği hâlde maalesef bunu yapmamıştır. Eğer yapsaydı Dede Korkut hikâyelerinin 1300'lerin başındaki biçimleri elimizde olacaktı.
Daha sonra Yazıcıoğlu Ali'nin 1423'te yazdığı Tevârîh-i Âl-i Selçuk'ta Korkut Ata adı geçer. Abdullah Bakır, 2008'de Yazıcızâde'nin eserini doktora tezi olarak hazırlamıştır. Basılmamış olan bu tezin 24. sayfasında Korkut Ata adı şöyle geçer:
"Peygamber aleyhisselâm zamânına yakın bir zamanda Beyâsî boyından Korkut Ata koydı. Oguz kavminüng bilgesi-y-idi, ilhâm iderdi. Eyitdi: 'Âhir zamânda girü hanlık Kayına dege, dahı kimesne ellerinden almaya.' didügi Osmân -rahmetullah- neslindendür."
Bilindiği gibi Dede Korkut'un hanlığın Kayı boyuna geçeceğine dair bu sözü, Dede Korkut Kitabı'nın mukaddimesinde de vardır.
Dede Korkut boylarının en ilgi çekici olanlarından biri Duha Koca oğlu Deli Dumrul boyudur. Hani kuru çayın üzerine köprü kurup geçenden 33, geçmeyenden döve döve 40 akça alan ve Azrail ile dövüşmeye kalkan kahramanımızın destani hikâyesi. Bu yazıda, vaktiyle Millî Folklor dergisinde çıkmış bulunan "Deli Dumrul ile Kazakların Korkut Ata'sı Arasında Bir Mukayese" adlı makalemden söz etmeyeceğim; Deli Dumrul'un farklı bir adından söz edeceğim.
Deli Dumrul'un adı, Yazıcıoğlu'nun Topkapı Sarayı'nda bulunan nüshasındaki bir parçada başka şekilde geçer. Bu parçayı ilk defa 1934 yılında Rıdvan Nafiz (Edgüer) Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi'nin II. cildinde yayımlamıştır.
Aynı parça daha sonra Orhan Şaik Gökyay'ın 1938'de yayımladığı Dede Korkut kitabında şöyle yer alır:
"Selim oğlı Karamanı sevüb Tangrı yaradan ulu sultan budağı altun köpri yapan Azrail'le savaş kılan salkum salkum don geyen, sakar atın oynadan Tokuş Koca oğlı Tuğrul Sultan." (s. 123).
Deli Dumrul'un adını Tokuş Koca oğlu Tuğrul Sultan olarak veren bu küçük ibare Muharrem Ergin'in 1958'de yayımlanan Dede Korkut Kitabı I adlı eserinin 37. sayfasında da vardır.
Orhan Şaik Gökyay, 1973'te yayımladığı Dedem Korkudun Kitabı'na üç sayfalık Topkapı yazmasının fotokopisini de koymuştur. İbare fotokopinin 3. sayfasının ilk iki satırında bulunmaktadır.
Biz son araştırmalardan biri olarak Bahaeddin Ögel'in Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten-1988'de bulunan "Dede Korkut Kitabı'nın Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)" adlı makalesinde yer alan kaydı da yazalım:
"Selim oğlu Karaman'ı sevüp Tanrı yaradan! Ulu Sultan budağı! Altın köprü yapan! Azrayil'le savaş kılan! Salkum salkum don giyen! Sakar atın oynadan! Tokuş Koca oğulu Tuğrul Sultan!" Bahaeddin Ögel, "Delü Dumrul'un adını Tuğrul diye düzeltmiş bulunuyoruz." (s. 125) diyerek bu farklı isme dikkat çekmiştir.
Dede Korkut/Korkut Ata hakkında yazılacak daha çok şey var.
