Şu dağılış ve geçiş dönemlerinde birazcık bilgimiz-görgümüz olsa çok şey değişirdi. Tarih nedir, millet nedir, devlet nedir anlamaya çalışırdık. Dünyayı ve hayatı şöyle böyle okumaya aklımız yeterdi. Ve unuttuğumuz ahlâka da yakınlaşırdık. Evet unuttuğumuz ahlâka. Hem de en dindar görünerek hayatımızdan kovduğumuz ahlâka.
Yanarak söylüyorum: "Elin gâvuru" dediklerimiz bizden bin kat ahlâklı. Şeksiz şüphesiz öyle. Düzgün yürüyen bir toplum hayatında dürüstlük ve ahlâk, öncelikle herkesin uyacağı kurallarla sağlanır. Sana göre, bana göre''siz kurallarla. Öncelikle kuralları gözeteceklerin, yani yönetenlerin uyacağı kurallarla. Güç onlara verilmiştir ve o gücün nasıl kullanılacağı sıkı ölçülere bağlanmıştır. "Güç bende" diyerek kurallara uymazsanız, sistem çöker.
Hep söylüyorum: Şimdi dinamitlediğimiz bu kurallardır. Düzenli bir hayatın fersah fersah uzağına savrulmanın eşiğini çoktan geçtik, yolunda tam gaz gidiyoruz. Yapılanlara, denenlere, olanlara bakınca anlıyoruz ki bile isteye götürüldüğümüz bir dehlizdeyiz. Geçen haftaki yazıma "Uçarca Uçurum" başlığını bunu düşündürmek için koymuştum. Hemen arkasından "Ahmak davası"nın sonucu geldi. Bu da ne ilk ne de son akla sığmaz bir hamakat örneğidir. Olan bitene bakarsak, yalan-yanlış, aldatma-kandırma ve türlü tonlarıyla kötülük normalleşiyor. Bunu gördüğümüzden emin değilim. Gün gün, saat saat yaşanan, davası kendisi olanların bozucu-bozguncu söz ve hareketleriyle çevrilmiş durumdayız.
Yönetici sakınır
Yönetici gözlerin, bilen ve görenleri de dinleyerek yanlıştan dönmeleri beklenir. Görüp gösterici gözler önemlidir. Bunlar partici, hizipçi ve tapınıcılardan seçilmez. Bizde şaşmaz yönetme geleneği halinde devam eden bu bilene danışma anlayışı yöneticileri hizaya sokar. Bilge insanlar Hân''ı, Hâkân''ı, Şâh''ı-Pâdişâh''ı eğrilerinden doğrultan doğru ağızlardır. Yakın zamanlara kadar böyle kimseler devlet hayatında ve çevremizde eksik olmazdı. Şimdi o ağızlar da sistemden uzaklaştırılmış görünüyor. Etraflarında doğru düşünen, doğru gören, doğru söyleyen insanlar bulundurmayanlar hem kendilerini, hem ülkelerini batağa sürüklerler.
Şimdi istenen, benim "sahibinin sesi" dediğim, şahsiyetinden soyunmuş yularlı tiplerdir. Özür dileyerek, içine düştüğümüz durumu düşündürmek ihtiyacıyla böyle tatsız bir ifade kullanmak zorunda kalıyor ve "yularlı tipler" diyorum. Evet, ipler tek merkezden oynatılır halde. Vahim bir durumdur. Bilgiyi görgüyü dışlayan bir menfaat şebekesini doğurur. Tek ağza bakmanın getireceği darlıklar ve boğucu etkileri gün günden artar ve fay hatlarını tetikler. Doğacak zelzelenin şiddeti kolayca tahmin edilemez.
Şimdi tahkim edilmeye çalışılan bu anlayıştır. 1984''ün Okyanusya Ülkesi''nin Büyük Biraderi(Big Brother)''nin silueti ufukta görüneli çok oldu. Bizimkiler, at gözlüğüne başka alan daraltıcı siperler de eklediler. Din sosuna bulanmış her hareketleri en hafif ifadeyle her dokunduğunu bozuyor. Bazı cinnetlerin de bir mantığı ve matematiği bulunabilir. Bu cinnetin gözü dönmüş ego saldırganlığında kasten yıkımı hedefleyen bir şuuraltı var ve mantığı-matematiği yok. Geçmez bir cinnet halidir. Tedavisiz bir hastalıktır. Ya yangınını aklı erenler çerçeveleyip söndürecekler veya bu yangın yayılacak. İki ihtimalin ara tonları yoktur. Bunu artık göreceğiz. Erbâbı ne diyecek bilmek isterim.
Bu durumda denecekler bellidir: Krizlere rağmen, sorma-soruşturma, görme-gösterme, anlama-anlatma suretiyle yanlışlardan dönme ihtiyacı duymuyorsak düzelemeyiz. Bağırıp çağırmakla olmaz. Korkuyla ve susmakla hiç olmaz. Susturmakla hiç mi hiç olmaz. Tabloyu beyaz göstermekle siyahı ağartamayız. Hem aldanır, hem aldatırız.
Hipnoz göstermez
Nereden bakarsak bakalım görüntü aynı. Her yönden ve her türlü görünen bu ise, toplumun ciddi bir göz muayenesinden geçmesi gerekecek. Yine söylüyorum, görmediğimiz, çıplak gözün göreceğidir. Bu kadar göz kapamayı, farklı görmeyi-göstermeyi getiren hipnozun; aklı, düşünmeyi, sorgulamayı on türlü kilitle kapattığı yere geldik. Tekrar edeyim, sembolik ifadelerle düşündürmeye çalıştığım, aslında bir bakışta görülecek somut gerçekliklerdir.
Yüz türlü örnekle şuna bakın, buna bakın denebilir. Hipnozun nemelazımcılık ayağı önemlidir. Düzelmek için bir şey yapmamayı, pes etmeyi, ürkekliği-korkaklığı getiren ne varsa yıkıma hizmet eder. O köyde değneksiz gezilir ve kapılar Büyük Birader''e ardına kadar açılır. Bu engelsiz alanda istemeden de Büyük Birader olunabileceği açıktır. Bu ölçülerden kaçışa düşmeyeceksiniz. Kanun nizam gözetmeyenleri kendi hadlerine çekecek mekanizmaları ortadan kaldırmayacaksınız. Dikilmeyen sökük, zamanla güzelim çorabı parça-bölük, işe yaramaz bir ip yığını haline getirir. Devlette, toplumda, insanda söküğe çare bulunmazsa bozulmanın nereye varacağı kestirilemez.
Bu yalan yanlışlarla gelinen bozulma yaygınlığında görüntünün -en hafifinden- flulaşması da kaçınılmaz sonuçtur. Koyulaşan flulaşma yanlışları sıradanlaştırmayla başlamıştı: "Her zaman böyleydi". "Gücü ele geçiren kendine çalışıyor". "Herkes kendi adamını alıyor". "Çalmayan mı var?". "Çalıyor ama çalışıyor". Yaşadıklarımızın özeti ve en derin ahlaksızlık örneği de şudur: "Bunların alnı secdeye varıyor!" Hangi secdeyse… Kime ediliyorsa… Hangi Tanrı, hangi din ve hangi ahlaksa…
Olanlar oldu ve böyle hak hakikat kılığında sahteliklerle oldu. İşin bu yönü ihmale gelmez. Getirdiklerine bakalım: Bu ve benzeri onlarca söz, bir yaygın kabulle tekrarlanır hale gelince insanlara hareket imkânı bırakmayan bir fren çalışıyor. Bozgun normalleşiyor. "Biz düzelemeyiz" demek kesin kabule dönüşüyor. Dolayısıyla düzelmek için bir şey yapmaya gerek görülmüyor. Panik halinde, canlı içgüdüsüne dönüşle kendini ayakta tutma oyunları başlıyor. İki yüzlülük giderek çok yüzlülüğe dönüşüyor. Düzenden eser kalmıyor. Bu dehşet anarşiyi yaşıyoruz. Nemelazımcılık ve "Bana değmeyen yılan bin yaşasın!" anlayışı kökleşiyor.
Anlaşılan daha çok konuşacağız ki düşünmeye ve silkinmeye yol açılsın!
