Atsız'ı 41 yıl önce bugün kaybettik. Bir ülkü ve mücadele adamı olarak Atsız efsaneleşmiştir. Türkçü gençlerin zihinlerinde ve yüreklerinde Atsız âdeta Kür Şad'dır. Yüzü aşkın baskı yapan romanlarıyla, yürekleri titreten ve bazıları bestelenen şiirleriyle, birçok defa basılan ve genel ağda dolaşan ateşli yazılarıyla o, gençliğin ve kamuoyunun millî değerleri arasına girmiştir.
Uçup gitmesinin 41. yılında ben Atsız'ın bilim adamlığından bahsetmek istiyorum.
Nihâl Atsız bir dilci, tarihçi, edebiyat tarihçisi ve bibliyograftır. 1930 yılında İstanbul Dârülfünûnu (Üniversitesi), Edebiyat Şûbesi (Fakültesi), Edebiyat Zümresi (Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü)'ni bitirmiştir. Fuat Köprülü'den dil ve edebiyat dersleri, Zeki Velidî Togan'dan tarih dersleri almıştır. Metin şerhi hocası Namık Kemal'in oğlu Ali Ekrem Bolayır idi.
Yukarıdaki alanlar içinde en çok eser verdiği dal tarihtir. Bu sebeple onu daha çok bir tarihçi olarak kabul etmeliyiz. İlk Osmanlı tarihleriyle ilgili yayınları -Farsçadan çevirisi hariç- aynı zamanda dil çalışmalarıdır. Bitirme tezi olan "Dîvân-ı Türkî-i Basit" bir dil ve edebiyat çalışmasıdır. 1940'ta basılan "Türk Edebiyatı Tarihi" destanlar devrinden Selçukluların sonuna kadar gelir. 1966-1968 arasında üç Osmanlı müellifinin bibliyografyalarını yayımlamıştır: Birgili Mehmed Efendi, Ebussuud, Gelibolulu Âlî.
İlk önemli tarih eseri "Türk Tarihi Üzerinde Toplamalar"dır. Orhun dergisinin 1. sayısında (05 Kasım 1933) tefrika edilmeye başlanan eser 1935 yılında Aylı Kurt yayınları arasında kitap olarak basılmıştır. Türk tarihinin başlangıcından (İlk Türklerden) 552 yılına kadar gelir. Bu eseriyle Atsız, "Türk tarihinin nasıl mütalaa olunması icap ettiği hakkında bir fikir vermeye" çalışmıştır.
Atsız'ın tarih alanındaki en önemli çalışması "Osmanlı Tarihleri I"dir. Irkçılık-Turancılık davasından sonra işsiz kalan Atsız, Tahsin Demiray'ın Türkiye Yayınevi'nde tarih yayınlarına nezaret eden uzman olarak birkaç yıl çalışmıştır. Osmanlı Tarihleri I, buradaki çalışmanın sonucudur. 1949'da yayımlanan eserde ilk Osmanlı tarihlerinden beşi yer almaktadır. Ahmedî'nin "Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman" adlı manzum eseri, Şükrullah'ın "Behcetü't-Tevârîh" adlı Farsça umumi tarihinin Osmanlılara ait bölümünün tercümesi, Âşıkpaşaoğlu Ahmed Âşıkî'nin "Âşıkpaşaoğlu / Âşıkpaşazade Tarihi" diye bilinen "Tevârîh-i Âl-i Osmân"ının karşılaştırmalı metni bizzat Atsız tarafından hazırlanmıştır. Diğer iki eser ise Konyalı İbrahim Hakkı ile Kırzıoğlu Fahrettin tarafından yayına hazırlanmıştır. Ancak Atsız beş esere de özel isim dizinleri, soy kütüğü ve kronoloji cetvelleri ve gerektiğinde sözlükler eklemiştir. Bu eser, Osmanlıların ilk yüzyılları için hâlâ ana kaynaktır.
Bayburtlu Osman'ın "Tevârîh-i Cedîd-i Mir'ât-i Cihân" (1961), "Osmanlı Tarihine Ait Takvimler I" (1961) Atsız'ın diğer tarih çalışmalarıdır.
Bayburtlu Osman'ın eseri üzerinde Atsız 1930'lardan itibaren çalışmıştır. Orhan Şaik Gökyay'ın 1938'de yayımladığı meşhur "Dede Korkut" kitabının XXXIII. sayfasında Gökyay şöyle diyor:
"Nihâl Atsız'ın 29 ilkteşrin 1936 tarihli mektubuyla bana aynen istinsah ederek gönderdiği bu malûmat Bayburtlu Osman isminde bir müellifin Tevârîh-i Cedîd-i Mir'ât-ı Cihân adlı eserinden alınmıştır."
Gökyay, Atsız'ın sınıf arkadaşı ve çok yakın dostudur. "Dede Korkut" kitabını hazırlarken Atsız'ın Gökyay'a daha birçok yardımı olmuştur ve Gökyay'ın eserinde bunlar zikredilmiştir.
Tarihimizi bir bütün olarak değerlendiren Atsız'ın Türk tarihinin birçok konusuyla ilgili özgün görüşleri vardır: Hanedan/millet tarihi, Çengiz, Aksak Temür, devletimizin kuruluşu, Türk tarihinin kadrosu... Bütün bunlar 1966'da Afşın Yayınları'ndan çıkan "Türk Tarihinde Mes'eleler" kitabında bir araya getirilmiştir. Atsız'ı sevenler, bütün tarih çalışmalarını okumasalar da bu eseri mutlaka okumalıdırlar.
