Bir bakan Kutadgu Bilig kelimelerini söyleyemedi. Gazeteler de onun telaffuzuna takıldılar. Bazı istisnalar hariç kimse asıl hatanın üzerinde durmadı. Bakan, Diyarbakır'ın yetiştirdiği değerli Türk aydınlarından bahsediyordu. Bu arada Ali Emirî Efendi'yi de anmak istedi ve Kutadgu Bilig'i onun bulup milletimize armağan ettiğini söyledi. Oysa Ali Emirî, çok önemli başka bir eseri bulmuştu.
Her ne kadar piyasada Türk dili tarihiyle ilgili birkaç kitap varsa da anlaşılan bazı önemli bilgilerin kısa dersler hâlinde bazı zevât-ı muhteremeye verilmesi icap ediyor. Küçük bir deneme yapabiliriz.
Türklerin bilinen ilk yazılı metinleri Türk bengü taşlarıdır. Bunlar genellikle Orhun Abideleri / Anıtları olarak bilinir. Diğerlerine göre üçü daha önemli ve hacimlidir: Tunyukuk anıtı, Köl Tigin anıtı, Bilge Kağan anıtı.
Tunyukuk, Türk kağanlığının ikinci döneminde İlteriş, Kapgan ve Bilge Kağanlara vezirlik, komutanlık ve danışmanlık yapmış bir devlet adamıdır. 720 yılı civarında kendi adına iki yazılı taş diktirmiştir. Moğolistan'ın başkenti Ulan Bator'a 40-50 km. mesafede bulunan Tunyukuk anıtı, İlteriş ve Kapgan Kağan dönemleri için birinci elden tarih kaynağıdır. Tunyukuk da bilinen ilk tarih ve hatıra yazarımızdır.
Bilge Kağan'ın kardeşi ve o zamanki Türk ordusunun başkomutanı olan Köl Tigin 731 tarihinde vefat etmiş, ağabeyi Bilge Kağan onun adına 732 tarihinde bir bengü taş diktirmiştir. Bengü taş, yanında bulunan heykellerle ve kapalı bir mekân olan barkla birlikte bir külliye oluşturur.
716-734 tarihleri arasında hükümdarlık yapan Bilge Kağan için de 735 yılında oğlu Tengri Kağan tarafından bengü taş diktirilmiştir. Bu taş da bir külliye içindedir. İki külliye de Orhun ırmağı kıyısındadır.
Köl Tigin anıtının tamamının ve Bilge Kağan anıtının 2/3'ünün yazarı Bilge Kağan'dır ve dolayısıyla Tunyukuk gibi Bilge Kağan da bilinen ilk tarihçi ve edibimizdir.
Köl Tigin ve Bilge Kağan anıtları da Türk kağanlığının birinci elden tarih kaynaklarıdır. Anıtlarda 552-734 yılları arasındaki olaylar anlatılır. Çin'e ve yabancılaşmaya karşı Türkler uyarılır. Fransız ihtilalinden yüzyıllar önce, 8.yüzyılda bu anıtlarda dile getirilen millî ruh ve milliyetçilik, konu üzerinde çalışanları çok şaşırtmıştır ve hâlâ şaşırtmaya devam etmektedir.
Köl Tigin ve Bilge Kağan anıtlarını 1889 yılında Rus coğrafyacısı Yadrintsev, Tunyukuk anıtını 1897'de Klements keşfetmiştir. Anıtlar üzerindeki bilinmeyen yazı, 1893 yılında, Danimarkalı dil bilimci Vilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür.
Türkçenin bilinen ilk sözlüğü Dîvânu Lugâti't-Türk'tür. Bu adın anlamı "Türk Lehçeleri Divanı"dır. Eseri 1072-1077 yılları arasında Kâşgarlı Mahmud yazmıştır. Eser, Türkçeden Arapçaya ansiklopedik bir sözlüktür; 9.000 civarında Türkçe kelimenin Arapça karşılıklarını verir. Kelimeler mutlaka örneklendirilmiştir. Örnekler arasında çok sayıda şiir ve atasözü bulunduğundan eser aynı zamanda Türkçenin ilk şiir ve atasözü antolojisidir. Kelimeler bazen geniş açıklamalarla verilmiştir; bu sebeple eser Karahanlı devrinin bir ansiklopedisi gibidir. Dîvânu Lugâti't-Türk'ü 1912 yılında İstanbul'da Diyarbakırlı Ali Emirî Efendi bulmuştur.
Kutadgu Bilig 1069 yılında Yusuf Has Hâcib tarafından yazılmış, 6645 beyitlik manzum bir eserdir. Bilinen ilk Türkçe siyasetnamedir. Kutadgu Bilig, kelime kelime "bahtlı olma bilgisi" demektir; ancak terim olarak anlamı "siyasetname"dir. Kamu yönetimi, siyaset bilimi, halkla ilişkiler konularını içine alan bir bilim eseridir. Kutadgu Bilig'in üç nüshası vardır. Viyana nüshasını ünlü tarihçi Hammer, Mısır nüshasını Hidiv Kütüphanesi Müdürü Moritz, Fergana nüshasını önce Zeki Velidi Togan, sonra da Özbek dilci Fıtrat bulmuştur.
Gerekirse Türk Dili Tarihi dersleri vermeye devam edebiliriz.
