Atatürk ve Meclis (özellikle ilk Meclis) ilişkilerini konu alan ve Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi’nde yayımlanan bir incelemeyi; Mustafa Kemal Atatürk’ün okumak üzere yurt dışına gönderilecek öğrenciler listesine dahil ettiği, kendi ifadesi ile "Ben sadece iki satırlık bir telgrafın yarattığı bilim adamı Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ım" diyen, Atatürk konusunda Türkçe ve yabancı dillerde yayınlanmış eserleri bulunan eski başbakanlardan merhum Sadi Irmak’ın kaleminden aktarıyoruz... Bu yazı dizisine başlamadan önce Sadi Irmak’ın yurt dışına eğitime gönderilişinin öyküsünü kendi ağzından nakledelim:
"İstanbul Üniversitesi’nde öğrenci olduğum sıralar, okul duvarında bir ilan gördüm: "Avrupa’ya talebe yollanacaktır."
Allah Allah, dedim! Ülke yıkık dökük, her yer virane, Lozan yeni imzalanmış, bu durumda Avrupa’ya talebe... Lüks gibi gelen bir şey...
Ama bir şansımı denemek istedim. 150 kişi içinden 11 kişi seçilmişiz. Benim ismimin yanına Atatürk, "Berlin Üniversitesi’ne gitsin" diye yazmış.
Vakit geldi, Sirkeci Garı’ndayım; ama kafam çok karışık. Gitsem mi, kalsam mı? Beni orada unuturlar mı? Para yollarlar mı?
Tam gitmemeye karar verdiğim, geri döndüğüm sırada bir posta müvezzi ismimi çağırdı.
"Mahmut Sadi! Mahmut Sadi! Bir telgrafın var."
"Benim" dedim.
Telgrafi açtım, aynen şunlar yazıyordu:
"Sizleri bir kıvılcım olarak yolluyorum, alevler olarak geri dönmelisiniz."
İmza Mustafa Kemal
Okuyunca düşündüklerimden olağanüstü utandım. "Şimdi gel de gitme, git de çalışma, dön de bu ülke için canını verme" dedim.
"Düşünün 1923’te o kadar kişinin arasında 11 öğrencinin nerde, ne zaman, ne hissettiğini sezebilen, ona göre telgraf çeken bir liderin önderliğinde bu ülke için can verilmez mi?"
Çok başarılı oldum. Ülkeme alev olarak döndüm. Önce İstanbul Üniversitesi Genel ve Beşeri Fizyoloji Enstitüsü’nü kurdum.
Kürsü başkanı oldum.
Daha sonra ülkemin başbakanlığını yaptım.
Ben kim miyim?
Ben sadece iki satırlık bir telgrafın yarattığı bilim adamı
Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ım."
