Ermeniler, geri çekilen Ruslardan aldıkları silahlarla saldırıya geçtiler
Bunun üzerine Amerikan yetkilileri, Yüzbaşı Emory Niles ile Arthur Sutherland’ı, hiç kimse ile temas etmeden, Ermeni meselesini yerinde incelemek üzerine Doğu Anadolu’ya göndermiştir. Bu iki Amerikalı subay Türk-Ermeni çatışmalarının cereyan ettiği bölgeleri gezdikten sonra, olayların Amerikan kamuoyuna yanlış yansıdığını, Türkiye’yi parçalamak isteyen güçlerin Ermenileri isyan ettirerek pek çok Müslüman halkın ölümüne sebep olduklarını bir rapor halinde hükümetlerine bildirmiştir. Bu iki Amerikalı görevli raporlarının sonunda şu kanaati belirtmişlerdir: "Kanımızca, Türklerin Ermenilere karşı işlenmiş hangi suçlardan dolayı sorumluluğu varsa, Ermenilerin de Türklere karşı işlenmiş tıpkı aynı türde suçlardan dolayı sorumlu bulundukları tartışma götüremez". Bu arada Amiral Bristol’ün yaptığı araştırmalarda aynı sonuca varması üzerine Amerikan Kongresi Ermenileri desteklemekten vazgeçmiştir. (Laurence Evans, ‘Türkiye’nin Paylaşılması’ adlı kitabında Amiral Bristol’ün Amerika’ye çektiği telgrafta şu gerçeğin altını çiziyordu: "...Bunda Türkiye işleri ve Ermeni kıyımı hakkında Avrupa basınında görülen son hikayeler, yanıltma amacına yönelmiştir ve İtilaf Devletleri’nin bencil planlarının desteklenmesini sağlamak için yapılan propagandalardır.")
Bu arada Rusya’da Bolşevik ihtilalini yapanlar, Çarlık hükümetleri gibi Ermenileri Türkiye aleyhinde kullanmayacakları taahhüdünde bulunuyorlardı. Fakat bir süre Türkiye’nin antlaşmalar çerçevesinde Azerbaycan Türklerine yardım etmelerini bahane ederek Ermeni hamiliğine soyunmuşlardır.
Karabekir Paşa beklemede
Bu arada Ermeniler geri çekilen Rus birliklerinden elde ettikleri silahlarla, Ermenistan’ın sınırlarını genişletmek için büyük bir temizlik harekatına başlamış, yüzlerce Türk köyünü ve kasabasını yok ederek Türkiye ve Azerbaycan aleyhinde sınırlarını genişletmeye başlamışlardır. Ermeni zulmünden kaçarak hayatını kurtaran Türk ve Azerbaycan halkı perişan halde gelerek bölgedeki yegane Türk birliği 15. Kolorduya ve Komutanı Kazım Karabekir Paşa’ya sığınmışlardır. Brest-Litovsk Antlaşması’nın hükümlerini çiğnememek ve başlayan Türk-Sovyet ilişkilerindeki tıkanıklığın giderilemeyişi Kazım Karabekir Paşa’yı mecburi bir bekleyişe sevk etmişti. Bu bekleyiş esnasında Kazım Paşa bir taraftan geri çekilen Rus ordu kumandanına, diğer taraftan da saldırgan Ermeni yönetimine katliamların durdurulması için müracat ediyordu. Bu telgrafın ardından Mustafa Kemal Paşa, Ermenilerin yaptığı katliamlarla ilgili bunalmış durumda olan Kazım Karabekir Paşa’ya, müdahele için biraz daha beklemesini rica etmiştir. Zira, Mustafa Kemal Paşa Sovyetlerle bir anlaşmaya varmadan böyle bir askeri hareketin yeni problemler yaratmasından endişe duyuyordu.
Tam bu sıralarda Atatürk’le görüştükten sonra bölgeye gelen General Harbord’a, Kazım Paşa, belgelerle birlikte Ermenilerin yaptığı katliamları anlatan bir rapor vermiştir.
(Devam edecek)
