Ermeniler genel kurula giremedi
Ermeniler, Gümrü ve Kars Antlaşmaları ile Doğu Anadolu’dan toprak talebinde bulunmayacaklarını belirtmelerine rağmen, Erivan Hükümeti’ni temsilen Aharonyan ve Hadisyan, yanlarına yurtdışındaki Ermenileri temsil ettiklerini söyleyen Osmanlı Devleti’nin Eski Dışişleri Bakanı Gabriel Naradukyan ve Leon Paşalıyan’ı alarak Lozan görüşmeleri esnasında eski hamileri İngiltere, Fransa, Amerika ve Rusya temsilcilerinin destekleri ile genel kurula katılmak istemişlerdir. Fakat Türk temsilcilerinin itirazı ile genel kurul görüşmelerine girememişlerdir. Ancak, Ermeni temsilcileri, eski müttefiklerinin desteği ile azınlıklarla ilgili alt komisyonda dinlenme sözü almışlardır. Bu fırsattan istifade eden Ermeniler, Lozan Konferansı toplanınca, konferansa katılanlara hitaben bir muhtıra vererek, eski iddialarını abartılı bir şekilde dile getirmişlerdir. Şu veya bu şekilde Ermeni yurdunun genişletilmesini isteyen İngiltere, Fransa, İtalya ve Amerika, Ermeni isteklerinin kabulü için tavır koyarlarken, Sovyet Rusya, değişik bir yaklaşım tarzı sergileyerek, Türkiye’den ayrılmış olan Ermenileri Sovyet Rusya’da yerleşmeye davet etmiştir.
Türk tarafının kararlı tutumuna rağmen İtilaf Devletleri, azınlıklar konusunun görüşüldüğü 12 Aralık 1922 tarihli genel kurul toplantısında, İngiliz Heyeti Başkanı Lord Curzon, Ermeni sorununu ortaya atarak şu konuşmayı yapmıştır:
“Bunların (Ermenilerin) gelecekleri bakımından kendilerine özel olarak verilmiş vaat yüzünden de özellikle göz önünde tutulmaları gerekmektedir. Şimdi bir Sovyet Cumhuriyeti olan eski Rus vilayeti Erivan’da, bana söylediklerine göre, aşağı yukarı 1.250.000 nüfuslu, fakat, her yandan gelmiş göçmenle dolmuş taşmış ve daha kalabalık bir nüfus kabul edemeyecek durumda bulunan, bir sözde Ermeni devleti vardır.
Öte yandan, Kars, Ardahan, Van, Bitlis ve Erzurum’un Ermeni nüfusu neredeyse yok olmuştur. Fransızlar Kilikya’yı boşalttıkları zaman bu vilayetin paniğe kapılan Ermeni nüfusu onların ardından gitmiştir. Şimdi de İskenderun, Halep, Beyrut şehirlerinde ve Suriye sınırı boylarında dağınık bir durumdadırlar. Sanırım ki, Türkiye’nin Asya’daki ülkesinde bir zamanlar 3.000.000’a varan Ermeni nüfusundan şimdi ancak 130.000 kişi kalmıştır. Yüz binlercesi Kafkasya’ya, Rusya’ya, İran’a ve komşu ülkelere sığınmak için dağılmışlardır... Türkiye Asya’daki ülkesinin bir yerinde ister kuzeydoğu vilayetlerinde, ister Kilikya’nın güneydoğusu ile Suriye sınırlarında Ermeniler için bunların diledikleri bir toplanma merkezi bulmalıdır”.
‘Değişen şartları
herkes kabul etmeli’
Lord Curzon’un bu konuşmasını anında cevaplandıran Türk Heyeti
Başkanı İsmet Paşa, Ermeni konusunu ve bu konuyu kimlerin yarattığını kısaca anlattıktan sonra, artık şartların değiştiğini herkesin kabul etmesi gerektiğini söylemiş ve sözlerine şöyle devam etmiştir: Devam edecek
