Analistler, Çin'in rekor miktarda İran petrolü satın alma konusundaki iştahını, Tahran'ın yaptırımlardan kaçınma taktiklerindeki ustalığının ve Washington'un yaptırımları sıkı bir şekilde uygulama konusundaki isteksizliğinin, ABD'nin İran'ın enerji ihracatına karşı aldığı önlemleri etkisiz hale getirdiğini söylüyor.
"Karanlık tanker filosu”, İran’ın dünya güçleriyle 2015 yılında yapılan nükleer anlaşmanın bir parçası olarak, ABD yaptırımlarının kaldırılması, İran petrolünü Avrupa ve Doğu Asya'daki müşterilere satmasına olanak tanıdı. Petrol ihracatı 2018 yılında zirveye ulaştı.
Ancak o yıl Başkan Donald Trump'ın nükleer anlaşmadan caymasının ardından ihracat düştü. İran, son yıllarda yaptırımları aşarak, "karanlık tanker filosunu" petrol sevkiyatlarını, Çin'e yasa dışı olarak taşımak için kullanmak da dahil olmak üzere satışlarını artırdı. Bu taktik, petrolü boşaltmak için gemiden gemiye operasyonları, aracıları, gizli para transferlerini ve petrolün İran menşeini maskelemek ve üçüncü bir ülkeden geliyormuş gibi göstermek için yeniden markalanmasını içeriyor. Önde gelen Orta Doğu uzmanlarından Nader Itayim, İngiltere merkezli Argus Media’ya yaptığı açıklamda "İran, yalnızca petrolünün satışıyla ilgilenen aracılar ve ticari şirketler ağını değil, aynı zamanda ham petrolünü taşımak için kullandığı kendi tanker filosunu da sürekli olarak geliştiriyor ve genişletiyor" diye konuştu.
ÇİN'İN BİTİP TÜKENMEK BİLMEYEN İŞTAHI
Çin'de İran petrolüne yönelik artan talep, İran'ın petrol satışlarındaki artışın anahtarı oldu. Argus sistemi tarafından toplanan gemi takip verileri, İran'ın petrol ihracatının şu anda günde 1,5 milyon varil seviyesinde seyrettiğini ve bunun yaklaşık %85 ila %90'ının Çin'e gittiğini gösteriyor. Tahran, yasaklı petrolünü almak için Çin'e büyük bir indirim yapıyor ve Pekin'in yaptırımlardan kurtulma sorumluluğunu üstlenmesini değerli kılmak için varil başına %15'e varan indirim sağlıyor.
İndirimler, İran'ın Çin ile olan ticaretinin uzun vadeli karlılığı hakkında son yıllarda ciddi soru işaretlerine yol açtı. Ancak uzmanlar Tahran'ın hala kazanmaya devam ettiğini söylüyor. Johns Hopkins Üniversitesi'nden uygulamalı ekonomi profesörü Steve Hanke "İran petrolünü ağır indirimlerle bile satmak son derece karlı ve sürdürülebilir bir yöntem" dedi. Hanke bunun nedeni hakkında “İran'daki marjinal üretim maliyetinin varil başına kabaca 15 dolar veya daha az olmasıdır" açıklamasında bulundu.
ABD merkezli Eurasia Group'ta İran ve enerji analisti olarak görev alan Gregory Brew, ABD yaptırımlarının bir zamanlar Çin'e petrol ihracatını engellemede etkili olduğunu ancak artık durumun değiştiğinin altını çiziyor. Brew, "Çin'in yeni bir küresel güç olarak artan itibarı, ona ABD yaptırımlarına karşı koyma konusunda daha fazla özgürlük veriyor" diyor.
ABD’NİN YAPTIRIMLARI UYGULAMADAKİ İSTEKSİZLİĞİ
Bazı analistler Washington'un yaptırımları sıkı bir şekilde uygulamadığını savunurken, diğerleri ise yaptırımların genel olarak başarısız olduğunu savunuyor. Itayim'e göre, kısıtlamaları uygulamak için kaynaklara ihtiyaç duyulurken, baskıyı sürdürmek için yeni sektörlere yaptırım uygulanması gerekecek. Itayim "Aksi takdirde, hedef yaptırımlardan kurtulmanın yollarını bulurken, aynı zamanda alıcı da yaptırımların azaldığını gördükçe daha kayıtsız hale geliyor. İran ve Çin örneğinde sanırım her ikisinden de biraz gördük" dedi.
Analistler ayrıca Washington'un, İran petrolünü dünya pazarından çıkarmaya yönelik riskler nedeniyle yaptırımları sıkı bir şekilde uygulama konusunda isteksiz olduğunu da öne sürüyor. Petrol ekonomisti Brick Jonnes "İran yaptırımlarının sıkı sıkıya uygulanması, seçim arefesinde Biden için siyasi ve ekonomik önem taşıyan petrol fiyatı üzerinde yaratacağı etkinin yanı sıra, ABD'nin zor durumda olduğu bir dönemde, hem İran'ı hem de Çin'i kışkırtacaktır” diyor. Yukarıda diğer görüşüne yer verdiğimiz Brew ise "ABD olarak hem Orta Doğu hem de Doğu Asya'da artan riski yönetmeye çalışıyoruz. Bu iki ucu pis bir değneğe benziyor" dedi.
Petrol yaptırımlarının gevşek uygulanmasının Venezüella ve Rusya'yı da kapsadığını hatırlatan Itayim ise bunun petrol fiyatlarını "kontrol altında tutmanın anahtarı" olduğu konusunda ısrarcı. ABD Kongresi geçen ay, hükümete İran'ın petrol ihracatını daha da kısıtlama yetkisi veren, İran-Çin Enerji Yaptırımları Yasasını içeren bir güvenlik paketini kabul etti. Ancak uzmanlar daha fazla yaptırımın etki yaratacağından emin değil. Hanke, herhangi bir yeni tedbirin İran’a yönelik "Batı'nın başarısız yaptırımlarının uzun listesine ekleneceğini" söyledi. "Yaptırımlar her zaman yaptırımların uygulanmasını boşa çıkaran geçici çözümlere tabidir" diye ekledi.
