AKP, ilk kez iktidara geldiği 2002'den bu tarafa, kamu sermayeli kuruluşları piyasa fiyatlarının altında değerlerle yerli-yabancı sermayedarlara sattı. Bu satışların tümünde “kamu şirketleri devletin kamburudur” söylemi gerekçe yapıldı.
Satılan kamu kurumları nedeniyle devlet fakirleşirken, Gelir İdaresi vergi toplayamaz hale geldi. Bunların üstüne bozulan gelir dağılımıyla yoksulluğu sürdürebilmek adına sosyal yardımlar arttı, kamuda israf ise çığ gibi büyüdü. 2019’un ilk 10 ayında 100,7 milyar lira bütçe açığı verildi. Birgün gazetesinden Ozan Gündoğdu'nun haberine göre ise, elde kalan tüm sanayi kuruluşlarının aktif büyüklüğü ise 80 milyar TL bile etmiyor. Son mal mülk 9 sanayi kuruluşu bugün satılsa dahi 10 aylık bütçe açığı kapanmıyor.
İşte o kamu varlıkları ve son durumları:
1- Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ)
Aktif büyüklüğü: 26 milyar 123 milyon TL
Türkiye’nin en büyük kaçıncı sanayi kuruluşu:
2016: 7’nci
2018: 33’üncü
Adı kamuoyunda pek bilinmese de kamu kesiminin sahibi olduğu en büyük şirketlerden biri EÜAŞ. 90’lı yıllarda büyük kamu tekeli olan Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEK) elektrik dağıtımı ile üretim alanının sırasıyla TEDAŞ ve EÜAŞ olarak ikiye bölünmesiyle doğdu. Yıllarca Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarından oldu. 2016’da üretimden satışlarına göre Türkiye’nin en büyük 7’nci sanayi kuruluşuydu. 2017’de 18’inci 2018’de ise 33’üncü sıraya geriledi. 500 şirket arasında üretimden satışları en hızlı düşen şirket oldu. EÜAŞ’ın 2016’da 7,3 milyar liralık satışı 2018’e gelindiğinde yüzde 37 azalarak 4,4 milyar liraya geriledi.
2- Türkiye Şeker Fabrikaları
Aktif büyüklüğü: 4 milyar 750 milyon TL
Türkiye’nin en büyük kaçıncı sanayi kuruluşu:
2016: 21’inci
2018: 38’inci
Türkiye’nin kamu sermayeli en büyük 3’üncü sanayi kuruluşu Türkiye Şeker Fabrikaları. Sahibi olduğu fabrikaların çoğu Cargill adlı ABD’li gıda tekeline satıldı. 2016 yılında Türkiye Şeker Fabrikaları, üretimden satışlarına göre Türkiye’nin en büyük 21’inci sanayi kuruluşuydu. 2017 yılında 25’inci, 2018 yılında ise 38’inci sıraya geriledi. 2016’da 3,6 milyar liralık üretimden satışı bulunan Türkiye Şeker Fabrikaları 2 yılda enflasyonda yaşanan sıçramaya rağmen üretimden satışlarını 3,8 milyar liraya çıkarabildi.
3- Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ)
Aktif büyüklüğü: 3 milyar 539 milyon TL
Türkiye’nin en büyük kaçıncı sanayi kuruluşu:
2016: 43’üncü
2018: 53’üncü
Sermayesi kamuya ait en büyük 5’inci sanayi kuruluşu TKİ’nin kömürünün büyük çoğunluğu sanayide ve elektrik üretiminde kullanılıyor. Üstelik elektrik üretiminde yerli kömür kullanımını devlet büyük imtiyazlar tanıyarak teşvik de ediyor. TKİ, 2016 yılında kamu ve özel toplamda üretimden satışlarına göre 43’üncü sanayi kuruluşuydu. 2017 yılında 50’nci, 2018 yılında 53’üncü sıraya geriledi. En büyük tesisleri Zonguldak’ta olan TKİ, norm kadrosunun dahi altında çalıştırılıyor.
4- Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR)
Aktif büyüklüğü: 3 milyar 316 milyon TL
Türkiye’nin en büyük kaçıncı sanayi kuruluşu:
2016: 40’ıncı
2018: 91’inci
Kamuoyunun yakından bildiği kamu şirketlerinden biri Çaykur. Aynı zamanda TVF’nin sahibi olduğu en büyük sanayi kuruluşu. Ancak dünyanın açık ara en çok çay tüketen ülkesinde Çaykur bırakın düşük kâr etmeyi, üzerine bir de zarar ediyor. 2018’de 657 milyon lira dönem zararı açıklayan Çaykur, 2019’un ilk yarısında da 369,4 milyon lira zarar ettiğini duyurdu. Böylece sadece 1,5 yılda Çaykur’un görev zararı 1 milyar lirayı yakalamış oldu. Halbuki TVF’ye devredildiği sene olan 2016’da üretimden satışlarına göre Türkiye’nin en büyük 40’ıncı sanayi kuruluşuydu. Ancak 2017’de 25 basamak gerileyerek 65’inci sıraya, 2018’de ise 26 basamak daha gerileyerek 91’inci sıraya düştü.
5- Makine Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)
Aktif büyüklüğü: 3 milyar 296 milyon TL
Türkiye’nin en büyük kaçıncı sanayi kuruluşu:
2016: 121’inci
2018: 133’üncü
90’lı yılların en büyük 10 sanayi kuruluşundan biri olan savunma sanayii devi 2012’ye kadar ilk 100’deki yerini hep korudu. Ancak Ethem Sancak ve Selçuk Bayraktar’ın şirketlerinin savunma sanayiinde öne çıkarılmasıyla MKEK eski günlerini mumla arıyor. 2016’da Türkiye’nin en büyük 121’inci sanayi kuruluşu olabilen MKEK başkanlık sisteminin 2’nci yılında 133’üncü sıraya geriledi. Ethem Sancak’ın BMC’si ise 2015’te ilk 500’de bile değilken İSO500 tarihinin en hızlı yükselişlerinden birini yaşayarak 2018’de 61’inci sıraya yükselmiş durumda.
Bunların dışında kamunun elinde 4 adet sanayi kuruluşu daha bulunuyor. Bu kuruluşlar ise bulundukları sektörler itibariyle basamaklarını yükselttiler.
1- Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ETİ)
2016’da 37’inci en büyük sanayi kuruluşuyken 2018’de sırası 27’ye yükseldi. Aktif büyüklüğü 5 milyar 290 milyon TL
2- Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)
2016’da 66’ncı en büyük sanayi kuruluşuyken 2018’de 42’ye yükseldi. Aktif büyüklüğü 31 milyar 403 milyon TL
3- Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü (ESK)
2016’da 72’nci en büyük sanayi kuruluşuyken 2018’de 63’e yükseldi. Aktif büyüklüğü 1 milyar 704 milyon TL
4- Türkiye Vagon Sanayi Anonim Şirketi (TÜVASAŞ)
2016’da 447’nci en büyük sanayi kuruluşuyken 2018’de 425’e yükseldi. 2018 faaliyet raporu yayımlanmadığı için aktif büyüklüğü bilinmiyor.
BİLANÇO
Toplam aktif büyüklüğü*: 79 milyar 421 milyon lira
2019’da ilk 10 ayın bütçe açığı: 100 milyar 714 milyon lira
*Aktif büyüklüğü: 2018 faaliyet raporlarından ve İSO500 verilerinden derlenmiştir.
