Osmanlı İmparatorluğunun geri kalmasının önde gelen nedeni eğitimdir. Eğitim yalnızca din öğretisi olarak uygulamış, bu nedenle kalkınma sağlayamamış ve çöküşe kadar gitmiştir.
Kendisine Yeni Osmanlı diyenler, Osmanlı'nın bilim ve teknikte neden geri kalmış olduğunu biliyorlar mı? Zira eğitim Osmanlılarda 18 asra kadar tam bir karanlık Dünya yaratmıştır.
Eski YÖK başkanlarından Kemal Gürüz ''Medrese ve Üniversite'' isimli kitabında Osmanlı eğitim sistemini de inceliyor.
Osmanlı'da, ilk öğretim yerine hayırsever kişiler ve dini cemaatler tarafından mahalle mektebi ve sıbyan mektebi vardı. Bunlar şeyhülislama bağlıydı. Bu okulların amacı kuran öğretmekti. Bunun için de eğitim dili Arapça idi.
Tanzimat'a gelinceye kadar, kızlar Sıbyan okulundan sonra eğitim görmezlerdi.
Eğitimin ikinci kademesi medreselerdi. Yalnızca Müslüman erkeklere açıktı. Medreseler padişah, yakınları, sadrazamlar ve vezirler ile devlet adamları tarafından kurulurdu.
Fatih döneminde kurumlaşan Enderun, ''Sadece Hristiyan tebaanın yetenekli çocuklarına açıktı; amacı padişaha kulluk derecesinde sadık, güvenilir devlet adamı, asker ve genel olarak saray hizmetlerini yürütecek görevlileri yetiştirmekti."
Anlaşılan odur ki, Osmanlı padişahları yakın çalışma grubunu Türk ve İslam olmayanlardan seçiyordu. Bu bana ''Yemen Türküsü''nü hatırlatıyor. Türkünün sondan bir önceki kıtasında;
Şu Yemen'de can verenler,
Biri Memet, biri Memiş.
Yine son kıtasında da;
Zenginimiz bedel öder,
Askerimiz fakirdendir. diyor .
Yeniçerinin feshinden sonra, Türk olmayanlar padişahların yanındaydı, uzaklara Anadolu insanı gidiyordu. Yeni Osmanlı heveslileri bunu da not etsinler.
Osmanlı da Babıali mektebi de, Babıali'de çalışan memurları yetiştirirdi.
Maliyeci yetiştiren babı defterdarı yetiştirirdi. Tıp eğitimi, darüşşifa ve darültıp denilen hastanelerde yapılırdı.
Osmanlı medreselerinde okutulan derslerin tamamına yakını fıkıh, hadis, kelam, tefsir dersleriydi. Kemal Gürüz, "Felsefe, matematik ve fen bilimleri geleneksel medrese müfredatında yer almamıştır. Beytül Hikme ve bazı rasathaneler dışında, İslam aleminde ve Osmanlılarda bilim ve gözleme dayalı olarak araştırma yapan müstakil kurumlar yoktur.'' diyor.
Matematik ve fen bilimleri de müstakil dersler olarak müfredatlarda yer almamıştır.
Tekrar etmek gerekirse, Osmanlı'nın geri kalmasının, idari ve jeopolitik nedenleri olmakla birlikte, temel neden eğitimde ve bilimde geri kalmasıdır.
Avrupa'da 15. ve 16. yüzyıllarda, Rönesans ve reform yaşanırken, Osmanlı'da eğitim sistemi tersine bozulmuştur. Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi kitabında, Osmanlı eğitim sisteminde bozulmanın akli ve müspet ilimlerin programlardan çıkarılması ile başladığını yalnızca dini ve hukuki bilimler öğretildiğini söylüyor. Daha sonra müderrislik de kötüye kullanılmıştır. ''Medrese mezunları, az sayıdaki müderrislik kadrolarına atanabilmek için mülazemet usulüne göre bir bekleme döneminden geçerlerdi. Bu bir çeşit staj dönemi idi. Zamanla bu yol kötüye kullanıldığı gibi, müderris olmak için medreseyi bitirme şartı da aranmamıştır.''
Rönesans ve reform hareketleri, Batı'da skolastik düşünceyi yıkarken, Osmanlı'da aynı dönemlerde dini eğitim daha fazla ağırlık kazanmıştır. 1454'te Almanya'da matbaa bulunmuş ve Batı'da okur-yazar olanlar bilimsel eserlere kolayca ulaşmıştır. Osmanlı ise matbaayı yasaklamış ve ancak Almanya'dan 300 yıl sonra izin vermiştir.
Her millet geçmişini iyi bilmek ve önem vermek zorundadır. Osmanlı Türkiye'nin geçmişidir. Ancak bugünü Atatürk ve demokratik-özgür Türkiye'dir.
